Përse Amerika është NJESHI i marredhënieve të sotme ndërkombëtare?

Kjo robëri e rregulluar, e butë dhe e qetë, tablonë e së cilës sapo e bëra, do të mund të kombinohej më mirë se çmund të merrej me mend me disa nga format e jashtme të lirisë dhe s'do ta kishte të pamundur të vendoset në vetë hijen e vullnetit të popullit

Tukëvil, Demokracia në Amerikë, vëll. 2, faqe 325)

Dukuritë dhe fenomenet e ndodhura gjatë këtyre 5 vjetëve në zona të ndryshme të botës dhe Evropës provuan se mjetet demokratike janë të pafuqishme t'i përballojnë dhe zgjidhin këto konflikte në mënyrë përafërsisht të drejtë. Në të gjitha këto raste në mënyrë të natyrshme është e nevojshme autoriteti dhe detyrimi jo demokratik, por i domosdoshëm i NJESHIT. Ky rol në momentet ne te cilat ndodhen sot marredhëniet ndërshtetërore dhe problematika midis tyre, është i ngjashëm me rolin e prokurorit që merr vendimin duke i detyruar të gjithë palët në konflikt të binden. Kur nuk binden me anë të dialogut vihet në veprim forca. Pra, roli i NJESHIT, në kushtet e sotme, nuk është një dëshirë subjektive, atë teorikisht mund ta emërtosh si të duash, mund ta quash autoritarizëm, totalitarizmëm etj. Në ekuilibrin e marredhënieve ndërkombëtare këto nuk kanë fare rëndësi. Rëndësi ka se ky rol është i domosdoshëm dhe do të jetë i tillë për aq kohë sa do të ekzistojnë konfliktet, zonat e influencës, nacionalizmi, përderisa sa organizmat ndërkombëtare nuk do të jenë më si deri më sot vend rezolutash dhe fjalësh, pa asnjë mjet detyrimi. Mbi këtë bazë NJESHI, si rregullator i marredhënieve ndërkombëtare, është e natyrshme që duhet të ketë më shumë forcë për të realizuar bindjen ndaj vendimeve të tij.

Nga të gjitha këto që thamë, këtë rol sot në marredhëniet ndërkombëtare ka filluar ta luajë Amerika. Kjo nuk është rastësi. Janë disa faktorë që ja kanë dhënë Amerikës këtë rol në marredhëniet e sotme ndërkombëtare.

Së pari: Fuqia ekonomike teknologjike, shkencore dhe ushtarake, e kanë shnderruar sot Amerikën në superfuqinë e vetme në botë.

Deri në vitin 1990 në botë ekzistonin dy shtete, të cilet, përkatësisht, në kampet që bënin pjesë, ishin në kuptimin figurativ NJESHI i tyre. Këto ishin Amerika dhe Bashkimi Sovjetik. Me përmbysjen e socializmit jo vetëm që u shpërbë kampi socialist, por u shpërbë dhe Bashkimi Sovjetik, nga gjiri i të cilit dolën shumë shtete, më i fuqishmi prej të cilave mbeti Rusia. Edhe sot Rusia në fushën ushtarake është një superfuqi, por është e dobët ekonomikisht dhe po kalon vështirësi të mëdha të stabilizimit politik dhe shoqëror. Ekzistenca e dhjetera partive politike në Rusi pasqyron në mënyrë të qartë këtë mungesë të stabilizimit të saj politik dhe shoqëror. Mbi këtë bazë Amerika mbeti vetëm si superfuqi botërore.

Së dyti: Amerika është një komb dhe shtet i ri në krahasim me shtetet e tjera të Evropës. Ajo u krijua si e tillë nga vetë evropianët me emigrimet e tyre gjatë shekujve të fundit. Për më tepër, ajo u krijua jo nga një komb i vetëm, por nga disa kombe evropiane, të cilat, me vajtjen në Amerikë, u transformuan në amerikanë.

Së treti: Në ndryshim nga shumë vende dhe shtete të ndryshme të evropës, qofshin dhe të fuqishme, si Franca, Gjermania, Anglia, Italia, Japonia, apo Kina, Amerika, si gjeografikisht, ashtu dhe historikisht, është më e privilegjuar. Për çfarë arsye? Amerika nuk kufizohet nga vende dhe shtete që kanë qenë apo janë armiq të saj, nga vende që kanë qenë apo janë në konflikt me të. Të dy vendet që kufizohen me të, Kanadaja dhe Meksika, jo vetëm që janë më të pazhvilluara nga ajo, por kanë interes të mbajnë marredhënie të mira me të. Eshtë një pozicion i privilegjuar i saj në raport me të tjerët. Kina ka pasur me shumicë probleme me Japoninë, ka bërë dhe luftë me të në të kaluarën. Japonia ka arritur ta pushtojë Kinën më 1934-ën. Nga ana tjetër, Japonia ka pasur dhe ka fërkime me Rusinë. Ne mes te sherrit eshte jo vetem kujtimi i luftes ruso-japoneze te vitit 1904, por akoma dhe sot ekziston çështja e ishujve Kurile. Po kështu, Kina ka pasur probleme dhe fërkime të mprehta me Bashkimin Sovjetik, veçanërisht për probleme teritoriale, duke arritur në vitet '60-të dhe në konflikt të armatosur midis tyre. Në të njëjtën mënyrë Gjermania ka patur shumë probleme me Francën, apo Franca me Gjermaninë, deri në konflikte të armatosura. Çështja e Alsas-Lorenës për dekada të tëra ka qenë pika kryesore e konfliktit midis tyre. Po kështu, Gjermania, nga ana e saj, ka qenë për shumë kohë në armiqësi me Rusinë, të paktën qysh nga lufta e parë botërore.

Përmendëm vetëm disa probleme që kanë qenë burim konfliktesh midis fuqive të mëdha të botës. Të gjitha këto probleme të shteteve të fuqishme të Evropës dhe të Azisë në momente të caktuara janë thelluar aq shumë sa kanë çuar në konflikte te përgjakshme, siç ka qenë lufta e parë dhe lufta e dytë botërore. Në të kundërtën, Amerika nuk vuan nga plagë të tilla. Për më tepër qe përreth saj ka sunduar nje paqe e gjate. Prandaj historikisht dhe gjeografikisht pozicioni i saj është i privilegjuar. Këtë dukuri e ka vënë re mirë Tukëvili, i cili, megjithese francez, shkruan në librin e tij "Demokracia në Amerikë" se "pa fqinjë, pra, pa armiq, shteti amerikan u ka shpëtuar vargonjve të diplomacisë dhe të luftës, ai ka konservuar frymën e pionierëve, në të njëjtën mënyrë si atë të te ardhurve të parë, të puritanëve. Popujt ndiejnë gjithmonë origjinën e tyre. Rrethanat që kanë shoqëruar lindjen dhe që i kanë shërbyer zhvillimit të tyre, influencojnë mbi gjithë karrierën e tyre" (Tukëvil, Cituar nga Aron, në Etapat e sociologjisë moderne, faqe 635)

Veçoritë e mësipërme i kanë dhënë Amerikës privilegjin mbi shtetet e tjera të fuqishme. Në vitet e pas përmbysjes së socializmit Amerika në disa raste ka treguar se e ka marrë përsipër rolin e rregullatorit të marredhënieve ndërkombëtare, pra, rolin e NJESHIT. Le të përmendim disa prej tyre.

Kriza izraelito-palestineze-jordaneze dhe siriane po zgjidhet me ndërhyrjen e drejtpërdrejtë të saj.

Kriza në Irlandën e Veriut ka filluar të zgjidhet me ndërhyrjen e drejtpërdrejtë të saj.

Kriza në Haiti u zgjidh me ndërhyrjen ushtarake të saj.

Kriza në Bosnjë ka filluar të zgjidhet me ndërhyrjen e drejtpërdrejte të saj politike dhe ushtarake.

Mjaftojnë këto dukuri në favor të tezës tonë mbi rolin përcaktues dhe detyrues të saj në marredhëniet ndërkombëtare dhe problemet që lindin në proçesin e zhvillimit të këtyre marredhënieve. Këtë rol të Amerikës, si rregullator i marredhënieve ndërkombëtare, si NJESHI i këtyre marredhënieve, në pamjen e parë dhe në sipërfaqe të marredhënieve ndërshtetërore, duket se po e pranojnë të gjithë. Megjithatë, dukuria nuk ta jep të plotë realitetin, i cili në rastin konkret përbëhet prej dy anësh esenciale. E para janë shtetet dhe vendet e pazhvilluara të vogla, të cilët kanë akoma probleme qenësore të tyre për të zgjidhur, ekonomike, shoqërore dhe nacionale. Veçanërisht problemet nacionale këto shtete i kanë me shtete më të fuqishëm se ato, prandaj dhe kërkojnë mbështetje për t'i zgjidhur.

Tek këto vende dhe popuj, adhurimi ndaj Amerikës është shumë i madh. Dallohen shqiptarët në këtë drejtim. Faqet e shtypit shqiptar, komentet dhe deklaratat e klasës politike shqiptare, janë të mbushura me një glorifikim të pashëmbullt ndaj Amerikës. Presidentet, sekretarët e shtetit, senatorët dhe kongresistët amerikanë, janë ndër njerëzit më të njohur në hapsirën e kombit shqiptar.Në hapsirën e kombit shqiptar në ish-Jugosllavi, ky adhurim ka qenë dhe është i ludhur me shpresën se Amerika do t'i ndihmojë shqiptarët të shkëputen nga Sërbia. Ndërsa tek pjesa e kombit shqiptar që jeton në Shqipëri, ky adhurim ka qenë i lidhur me shpresën se Amerika do t'i derdhë dollarët lumë për të rimëkëmbur Shqipërinë. Në mjaft raste, siç ka ndodhur me vizitën e Bejkerit në Shqipëri apo me vizitën e Dolit, Lantoshit, Dioguardit në Kosovë, ky adhurim ka kaluar deri në absurd. Me të drejtë Rexhep Qosja e ka konstatuar këtë dukuri. Ja sesi na e jep ai këtë psikologji ne një nga shkrimet e tij me nëntitull: Kush na e solli pavaresinë:

"Kur është zgjedhur Bill Klintoni kryetar i SHBA-ve, gëzimi ynë ishte i papërmbajtur. Ai është demokrat dhe ne jemi demokrat dhe demokrati bën çmos për demokratin! Çështja e Kosovës do të bëhet çështje e dorës së parë në politikën e jashtme amerikane. Kosovës filloi t'i buzëqeshë pavaresia. Kryetari i deritanishëm amerikan e ka zbritur çështjen e Kosovës për disa shkallë në politikën amerikane. Në letrën e tij dërguar bashkëkryetarëve të komitetit për çështjen shqiptare, ai thotë shkoqur se megjithse nuk e përkrahin pavarsinë e Kosovës, SHBA-të, janë të vendosura për rikthimin e të drejtave njerëzore dhe politike të popullit të Kosovës. Ndryshe prej ish-kryetarit Xhorxh Bush, kryetari Klinton nuk e shqipton togfjalëshin autonomi e lartë. Domethënë: Shpresat tona ishin të kota. Kur kanë ardhur ushtarët amerikanë në Maqedoni, ne kemi thënë dhe kemi shkruar: kanë ardhur në radhë të parë për shkak tonin. Dhe vetëm për shkak tonin. Deshira jonë vetëmashtruse ishte aq kokëfortë saqë disa njerëz nuk kanë ngurruar dhe mundësinë zhylverniane të krijimit të Konfederatës së Kosovës me Maqedoninë". (Rexhep Qosja, Zëri i Kosovës, nr. 3, shkurt 1995).

Pa hyrë në konceptin e kozmopolitizmit, pasi atë do ta trajtojmë më vete, duhet thëne se ky adhurim ka një bazë logjike. Shqiptarët janë kombi i vetëm i paunifikuar i Evropës dhe vendi më i varfër i saj. Duke njohur potencialin e Amerikës, ata shpresojnë në fuqinë e saj. Shtetet e fuqishme të Evropës ata i kanë provuar, duke e ditur se kanë qenë këto shtete shkaku kryesor i copetimit të tyre. Mosmarreveshjet e këtyre shteteve në ndarjen e zonave të influencës veçanërisht në Ballkan, gjithmonë janë sheshuar duke bërë kurban shqiptarët. Prandaj shpresat i kanë varur tek NJESHI i botës. Ata e dinë se organizmat ndërkombëtare, janë dhe sot formale. Ato janë sa për të mbushur dhe plotësuar dekorin demokratik të botës. Eshtë tjetër çështje që Amerika, siç do ta shikojmë më poshtë, nuk mund të angazhohet në përkrahje të shqiptareve ashtu siç duan shqiptarët.

Nëqoftëse sot vendet e vogla dhe të pazhvilluara, e kërkojnë dhe pranojnë Amerikën në rolin e NJESHIT të marredhënieve ndërkombëtare, vendet e mëdha dhe të fuqishme që kanë potencialin dhe forcën e tyre, këtë e pranojnë me vështirësi. Ja një fakt i freskët. Në prag të nënshkrimit të paqes që do të bëhej në Paris, midis fuqive ndërluftuese në Bosnjë, lindi një problem i mprehtë diplomatik. Marrëveshja reale e paqes realisht u nënshkrua në Dejton, nën kërcënimin e përditshëm të amerikanëve. Parisi dhe Londra u zgjodhën për t'i dhënë kësaj ngjarje dekorin demokratik Megjithatë, francezët ngulën këmbë që Parisi të konsiderohej si vendi ku do nënshkruhej paqja. Siç duket, francezët interesohen me shume qe paqja boshnjake të ngelet e lidhur me Parisin në historinë e së ardhmes, jo aq se si është realiteti i sotem. Për të eleminuar konfliktin, për të mos prishur dekorin demokratik, u gjet një zgjidhje kompromisi.

Dukuri të tilla ka shumë në marredhëniet e sotme ndërkombëtare në raportet e Amerikës me shtetet e tjera të fuqishme të evropës. Secila nga këto vende jo vetëm që kërkon të jetë i pavarur në marredhëniet ndërkombëtare nga NJESHI amerikan, por njëkohësisht punojnë dhe kërkojnë të jenë dhe vetë NJESHI; në mos në terë botën, se atë nuk e arrijnë dot, të paktën në zona të caktuara të botës dhe të Evropës. Në këtë mënyrë veprojnë francezët, anglezët, gjermanët, rusët etj. Janë të njohura përpjekjet e francezëve për të qenë NJESHI i botës së ashtuquajtur frankofone, jo vetëm në grumbullin e shteteve të Afrikës, që flasin frëngjisht, por dhe deri në Kanada, në zonën frankofone të Kebekut. Eshtë i njohur fjalimi i De Golit në Kebek në vitin 1967 para popullit që përfundoi me fjalët: J'aime Que-beque, mais j'aime Que-bekue libre (Unë e dua Kebekun, por unë dua Kebekun e lirë).

Në zgjedhjet e para pluraliste në ish-vendet socialiste dolën fituese ish-partitë komuniste, të cilat kishin akoma në dorë një potencial të madh organizativ, propagandistik dhe material. Ishte kjo arsyeja që në shumicën e këtyre vendeve zgjedhjet u ribënë të parakohshme për të ardhur në fuqi partitë e opozitës. Ndaj vendeve socialiste të gjitha shtetet e fuqishme kapitaliste ishin unike në qendrim, me përjashtim të Francës në qendrimin ndaj Rumanisë. Pas përmbysjes së Çausheskut në Rumani erdhi në fuqi Fronti i Shpëtimit Kombëtar, i kryesuar nga Ion Iliesku, ish-sekretar i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Rumune, por i shkarkuar nga Çaushesku. Megjithese në Rumani, pavaresisht nga propaganda, ndryshuan pak gjëra dhe propaganda e mjaft partive të opozitës ishte e pakënaqur me zgjidhjet që ofroi Iliesku dhe qeveria e Petre Romanit per problemet e trasheguara, qendrimi i Francës ishte ndryshe. Ajo pak u interesua se kush ishte në pushtet. Më shumë i interesoi që Rumania u kthye përsëri në influencën e saj. Prandaj në ndihmë të Ilieskut të lëkundur nga sulmet e opozitës shkoi ish-presidenti i Francës Miteran, për ta përkrahur dhe për t'i dhënë kurajo. Duke e njohur këtë rast në skenën dhe prapaskenën e tij, Fransua Fejto shkruan dhe konstaton në librin e tij:

"Kështu, Rumania e re kishte një fytyrë të dyfishtë; një që lejonte opinionin publik perëndimor dhe në veçanti francez të kënaqej përpara "tokës frankofone" të vëllezërve latinë të rigjetur, dhe tjetra, që aplikonte ligjin e sëpatës e të thikës me ndoshta po aq ashpërsi dhe sigurisht më me hipokrizi se sa Çaushesku vetë" (Fejto, Fundi i demokracive popullore, faqe 326).

Të tilla përpjekje janë vënë dhe vazhdojnë të vihen re dhe në zona të tjera të Evropës, nga të tjera fuqi të mëdha kapitaliste. Pas përmbysjes se socializmit, në vendet e Evropës qëndrore ka filluar të vihet re një dukuri e tillë. Në sferën e influencës mbi këto vende, rolin e Bashkimit Sovjetik ka filluar ta zërë Gjermania. Në këtë fushë nga Gjermania po shfrytëzohen disa specifika të këtyre vendeve. Nga njëra anë janë nevojat dhe kërkesat e këtyre vendeve për kredi dhe investime ekonomike, që të përshpejtojnë zhvillimn e tyre. Nga ana tjetër janë lidhjet dhe traditat historike. Disa prej tyre janë të traditës së vendeve teutone. Disa lidhje të tjera janë ato te shteteve që kanë dalë nga perandoria e Habsburgëve, e kryesuar nga Austria. Por aktualisht, Austria është e pafuqishme ta luajë rolin që ka pasur perandoria e saj para rreth 100 vjetësh. Për shkak të fuqisë së madhe ekonomike, teknologjike dhe ushtarake, këtë rol e ka marrë përsipër Gjermania. Vende të tilla si Çekia, Sllovakia, Hungaria, Lituania, Letonia, Estonia, gradualisht po hyjnë plotësisht nën influencën gjermane.

Një predispozicion i tillë i këtyre vendeve dhe nevojat e tyre ekonomike dhe ushtarake duket se po i interesojne shumë dhe Gjermanisë. Duke ndenjur për arsye të njohura të pas luftës së dytë botërore, rreth 50 vjet në periferinë e zhvillimeve dhe ndikimeve botërore, ajo duket se tani kërkon të kompensojë kohën e humbur dhe të dalë plotësisht në arenën evropiane dhe botërore me tërë peshën e potencialit të saj ekonomik dhe ushtarak.

Përsëritja shpesh e sloganit të njohur se politika e Gjermanisë nuk është për një Evropë gjermane, por për një Gjermani evropiane, duket se tregon në praktikë, të kundërtën e saj. Sinjifikative në këtë çështje është një dukuri e tillë. Në muajin tetor 1995 në Gjermani shkoi për vizitë kryeministri i Hungarisë Gjyla Horn, për të kërkuar mbështetjen gjermane me kredi dhe investime. Në përgjigje të kërkesës së Hornit, Hungarisë iu akorduan një miliard marka: 500 milione do të jepeshin nga buxheti federal dhe 500 milione të tjera nga buxheti i dy landeve. Dy muaj më pas në Gjermani shkoi për vizitë dhe një udhëheqës tjetër i një vendi ish-socialist, presidenti i Shqipërisë Sali Berisha, i cili gjithashtu kërkoi ndihmë financiare për vendin e tij, që realisht ka shumë më tepër nevojë se Hungaria. Por Berishës iu akorduan vetëm 64 milione marka. Ndërsa në dallim nga Horni iu rezervuan më shumë vizita në vende turistike dhe historike të Gjermanisë.

Ndryshimi është i qartë. Ai flet më shumë se propaganda. Qarqe nacionaliste në Rusi që kujtojnë vitet kur Bashkimi Sovjetik ishte të paktën NJESHI i Lindjes, kërkojnë që përsëri Rusia ta luajë këtë rol. Platforma e partisë ultranacionaliste të Zhirinovskit ka për qëllim pikërisht realizimin e një qellimi të tillë. Përpjekje të tilla të vendeve të mëdha dhe të fuqishme sot janë reale dhe duken hapur. Duke qenë të pamundura për të qenë NJESHI i botës, ato luftojnë të jenë se paku NJESHI i kësaj apo asaj zone të Evropës apo botës.

Në marredhëniet aktuale ndërkombëtare të periudhës së sotme midis fuqive të mëdha, vecanërisht atyre europiane, vihet re një preokupim dhe përpjekje për të spostuar Amerikën nga roli i NJESHIT të botës. Në pamundësi që ta realizojnë në mënyrë individuale një gjë të tillë, përpjekjet e tyre synojnë ta realizojnë këtë nëpërmjet NJESHIT kolektiv. Fryt i kësaj janë përpjekjet për bashkimin e Evropës, boshti i së cilës sot për sot është aleanca franko-gjermane dhe krijimi i Unionit Evropian, i cili ka filuar të dalë si partner i pavarur në marredhëniet ndërkombëtare. Deri tani në Unionin Evropian bëjnë pjesë 16-shtete, nga rreth 54 shtete që ka gjithesejt Evropa. Megjithese përpjekjet në këtë drejtim janë të mëdha përsëri në rrugën drejt bashkimit të Evropës do të ketë probleme të shumta politike, ekonomike dhe nacionale, të cilat në kushte ideale, do të duan dekada të tëra për t'u realizuar. Deri atëhere, dhe vetë vendet e mëdha të Evropës do të jenë të detyruara, ta pranojnë kundër dëshirës së tyre rolin kryesor të Amerikës si rregullator i marredhënieve ndërkombëtare.

Le të vimë tani tek një problem tjetër.

Nëqoftëse realiteti objektiv i marredhënieve ndërkombëtare ia ka dhënë këtë rol Amerikës, po vetë Amerika a është e përgatitur për një rol të tillë? Më thjesht:

Forca e Amerikës a mund të jetë shpresë për të drejtën e popujve?

Përgjigjja e kësaj pyetje do të ndriçojë jo vetëm realitetin e sotëm, por dhe përspektivën e të nesërmes. Në mënyrë të natyrshme para viteve '90-të psikologjia dhe mentaliteti i klasës politike amerikane ishte i drejtuar në thelb në ruajtjen dhe konsolidimin e asaj që ishte arritur dhe në përpjekjet për eleminimin e komunizmit, neutralizimin e Bashkimit Sovjetik si rivali kryesor i saj. Njëkohësisht, një numer vendesh që ndodheshin nën sferën e ndikimit socialist, ishin jashtë vëmendjes së Amerikës. Për më tepër dhe ndaj tyre qendrimi i saj ishte i ftohtë dhe në disa raste armiqësor. Periudha e pas viteve 90-të krijoi një situatë të re dhe për klasën politike amerikane. Duhet thënë që në terësi klasa politike amerikane nuk ka qënë dhe nuk është akoma e përgatitur psikologjikisht, politikisht dhe organizativisht, për ta përballuar rolin që ka në sferën e marredhënieve ndërkombëtare. Kjo mungesë përgatitje, ka arsyet e saj objektive dhe subjektive, të cilat aktualisht përbëjnë një pengesë për Amerikën në luajtjen e rolit të NJESHIT në marredhëniet ndërkombëtare.

Le t'i marrim me radhë këto pengesa:

Së pari: Qysh më përpara Amerika ka bërë dhe bën pjesë në disa organizma që deri dje quheshin të kampit kapitalist. Në këto organizma, ajo në mënyrë të natyrshme ka pasur një rol themelor. ka qenë ne mënyrë figurative lidershipi i këtyre organizmave, ka ndërtuar dhe vazhdon të ndërtojë marredhenie të shumellojshme me mjaft nga këto vende. Përfshirja e mjaft shteteve të tjer ish-socialiste në kampin kapitalist, krijoi një situatë të re. Nga njëra anë kërkohej që sa më parë këto shtete të ndërtonin strukturat kapitaliste, ndërsa nga ana tjetër ndihmat për këto shtete, ishin shumë të pakta. Teoria e amerikanëve në këtë çështje ka qenë dhe është: Amerika nuk u jep njerëzve peshk, por i mëson të zënë peshk. Nga ana tjetër, futja e shteteve të ndryshme ish-socialiste në kampin kapitalist ka krijuar probleme të shumta midis shteteve të ndryshme. Në të gjitha këto raste është kërkuar qendrimi i Amerikës në zgjidhjen e këtyre konflikteve. Duhet thënë se në raste të tilla, Amerika ka mbajtur qendrim jo të drejtë. Le të japim një shembull.

Midis Shqipërisë dhe Greqisë, në vitin 1994-1995, u krijua një konflikt ndërshtetëror si pasojë e arrestimit nga ana e Shqipërisë e pesë shtetasve shqiptarë me kombësi greke për kryerjen e krimit të spiunazhit. Ky konflikt që i kaloi përmasat midis dy shteteve me ndërhyrjen e Amerikës u zgjidh në favor të Greqisë. Arsyeja është e thjeshtë. Greqia është mike e vjetër e Amerikës,është antare e NATO-s. Konkluzioni është i qartë: Në zgjidhjen e konflikteve të ndryshme që ndodhin sot në botë Amerika më shumë ka mbajtur dhe mban anën e shteteve që kanë qenë anetare të organizmave ku ka bërë dhe bën pjesë dhe Amerika.

Së dyti: Ekzistenca e lobeve të ndryshme në Amerikë dhe ndikimi i tyre në politikën amerikane. Eshtë një fakt i njohur dhe i ditur nga të gjithë se kombi amerikan, është komb i ri, që është formuar në shumicën e tij nga evropianë të emigruar nga vënde të ndryshme të Evropës. Me gjithë kohën e madhe që ka kaluar dhe nderrimin e gjeneratave, shumë prej tyre nuk e kanë harruar origjinën e vjetër kombëtare dhe kanë krijuar dhe lobe të ndryshme në Amerikë mbi bazën e këtyre origjinave kombëtare. Për nga vendi që zënë në administratën shtetërore dhe në fushën e pasurisë, varet dhe ndikimi i këtyre lobeve në politikën e jashtme të Amerikës, në raport me shtete dhe vende të ndryshëm dhe konfliktet midis tyre. Ndër më të fuqishmet nga këto lobe janë lobi hebraik, grek, irlandez, serb etj. Jo vetëm përvoja e kaluar, por dhe përvoja e periudhës 1990-1995, dëshmon se ndikimi i këtyre lobeve është i fuqishëm në qendrimin e politikës së jashtme amerikane.

Disa dukuri të kësaj periudhe na e bëjnë më konkret dhe të dukshëm pohimin e mësipërm. Hapat e ndërrmara nga qeveria amerikane, në fillimin e proçesit të paqes në Irlandën e Veriut, për zgjidhjen e konfliktit 16-vjeçar dhe pranimin e krahut politik të IRA-s irlandeze në bisedimet për paqe si të barabartë me palët e tjera, veç të tjerave është dhe ndikimi i fuqishëm i lobit irlandez në politikën e jashtme amerikane. Ndërhyrja e departamentit amerikan të shtetit pranë qeverisë shqiptare për lirimin nga burgu të pesë spiunëve grekë veç të tjerash është dhe ndikimi i lobit të fuqishëm grek në politikën e jashtme të Amerikës. Në marredhëniet dhe konfliktin Greqi-Shqipëri, shefi i Shtëpisë së Bardhë, amerikani me origjinë greke Xhorxh Stefanopullos dhe lobi greko-amerikan i fuqishëm, natyrisht që do të mbështeste politikën e Greqisë, duke ndikuar dhe në administratën amerikane.

Në vitet e para të krizës ballkanike Amerika mbështeti Serbinë, me gjithse Serbia hapur luftonte për krijimin e Serbisë së madhe. Në këtë mbështetje kishte influencën e tij dhe lobi serb në Amerikë. Serbo-amerikani, Milan Paniç, që u bë për disa kohë kryeministër i Jugosllavisë ishte një nga njerezit me të pasur në Kaliforni dhe pjesetar i lobit serb në Amerikë.

Së treti: Politika pragmatiste boshti i politikës së jashtme amerikane. Filozofia e pragmatizmit jo vetëm që ka lindur në Amerikë, por ajo ka gjetur aplikimin e saj më të saktë dhe më të plotë në politikën e jashtme amerikane. Pragmatizmi përbën sot një nga tiparet më themelore të politikës së jashtme amerikane. Me gjithë mbulesat që kërkojnë t'i vishen, ky pragmatizëm është përsëri shumë i dukshëm. Ai komprometon rëndë rolin e Amerikës si NJESHI i botës në mosmarreveshjet dhe konfliktet e ndryshme që kanë shtetet me njeri-tjetrin. Zbërthyer në nje gjuhë te thjeshtë dhe të kuptueshme ky pragmatizëm do të thotë: Unë ndërhyj dhe përkrah atje ku kam interes të drejtpërdrejtë, atje ku interes lidhet me zhvillimin ekonomiko-shoqëror të Amerikës. Le të japim disa shembuj.

Në fillimin e viteve '80-të filloi lufta midis Iranit dhe Irakut. Amerika në këtë luftë mbështeti fuqimisht Irakun me armatime dhe logjistikë. Kjo ishte rrjedhim i pragmatizmit të politikës amerikane. Irani pas përmbysjes së shahut filloi të ndiqte një politikë të pavaresisë nacionale duke u përpjekur që këtë politikë ta infiltronte dhe në shtetet e tjera arabe, të cilat dihen që janë eksportuesit kryesorë të naftës. Frika nga revolucioni islamik iranian, që nuk është gjë tjetër veçse një nacionalizëm i kulluar arab, e detyroi Amerikën të mbështesë Irakun. Ndërsa pas 10 vjetësh, kur Iraku sulmoi dhe pushtoi Kuvaitin, ishte përsëri Amerika që sulmoi Irakun dhe e detyroi atë ta lëshojë Kuvaitin. Arsyeja përsëri qendron tek pragmatizmi dhe interesat jetike të Amerikës.

Le të vimë në Ballkan. E thamë më lart se në fillim qëndrimi i Amerikës ishte prosërb. Pas njohjes që i bëri Kroacisë dhe Sllovenisë, Gjermania u ndodh nën sulmet e Amerikës dhe Francës. Grigori Peroshe, në librin e tij "Historia e Kroacisë dhe kombeve të tjerë sllavë të jugut", thotë se "kur Gjermania vendosi të njohë Kroacinë dhe Slloveninë, kundër mendimit të Francës dhe Amerikës, mori mbi vete insinuatat e këtyre dy fuqive të mëdha, nën pretekstin se ajo, Gjermania, kërkon të imponojë serishmi hegjemoninë e saj në Evropë". Ndërsa pas viteve 1993 filloi të dukej një ndryshim në qëndrimin e saj. Duke mos i hedhur poshtë serbët, Amerika filloi të përkrahte dhe ekzistencën e shtetit boshnjak. Përsëri në këtë qëndrim të ri kryesor ka qenë dhe është pragmatizmi dhe interesat jetike të Amerikës.

Dihet se në mbështetje të boshnjakëve dolën shumë shtete muslimane, shumica e të cilave janë aleate të Amerikës, të cilat filluan të bëjnë presion mbi Amerikën. Ndër shtetet që përkahën Bosnjën ishte dhe armiku kryesor i Amerikës në botën arabe, Irani, ashtu siç ishte dhe aleati i saj më i ngushtë, Turqia. Ministri i jashtëm iranian Ali Akbar Velajeti, në vizitën që bëri në Bosnjë, gjatë takimit me Izetbegoviçin, i premtoi atij një ndihmë të gjithanshme. Pikërisht në këtë moment pragmatizmi amerikan u shfaq në formën e tij më të plotë. Pa keqësuar marredhëniet me Serbinë, Washingtoni përkrahu ekzistencën e shtetit boshnjak, në formën e federatës kroato-boshnjake, duke ndërhyre me forcë dhe me politikë për t'i dhënë fund tragjedisë boshnjake. Perosh e sqaron mirë edhe këtë moment kur thotë se "ky demarsh i Amerikës mund të shpjegohet me miqësinë me Turqinë, që mbron pavaresinë e Bosnjës e Maqedonisë (kundër Greqisë) dhe që është në gjendje të bëhet një fuqi politike në Azinë qendrore, si dhe, duke pasur mbështetjen e SHBA-ve, të kundërshtojë influencën e Iranit në republikat islamike të ish-BRSS-së" (Perosh, po aty, faqe 486).

Së katërti: Interesat jetike të Amerikës dhe marredhëniet demokratike në politikën ndërkombëtare. Politika e jashtme amerikane, si në të gjitha kohët, por dhe tani, para së gjithash, ka mbajtur dhe mban parasysh interesat e vetë Amerikës, të popullit amerikan dhe sigurisë amerikane. Në funksion të kësaj strategjie janë dhe të gjitha hapat e tjerë politikë dhe diplomatikë të saj, mardhëniet me shtete të ndryshme dhe qëndrimi ndaj mosmarrëveshjeve të ndryshme apo konflikteve që ndodhin në botë dhe Evropë. Kjo lidhet me ato që quhen interesa jetike të Amerikës. Përvoja e ish-vendeve socialiste e periudhës së viteve 1990-1995 është konfirmimi i tezës së mësipërme. Interesat e këtyre shteteve përballë intresit të Amerikës për marredhënie të mira me Rusinë nuk vlejnë shumë. Në rastin konkret marrin fuqi ato që quhen interesa jetike të Amerikës. As Shqipëria, as Sllovakia, as Bullgaria, as Lituania, nuk mund ta kërcënojnë Amerikën dhe popullin amerikan, ndërsa Rusia po. Potenciali i saj ushtarak vazhdon të jetë përsëri shumë i fuqishëm dhe rrezik potencial për Amerikën. Marredhëniet me Rusinë bëjnë pjesë në ato që quhen interesa jetike për Amerikën. Ndërsa marredhëniet me shtetet e tjera të përmendura më lart bëjnë pjesë në ato që quhen marredhënie demokratike. Por interesat jetike janë gjithmonë më të fuqishme se interesat demokratike.

Dukuritë e mësipërme flasin për atë se dhe vetë Amerika akoma nuk është e pergatitur për të luajtur në mënyrë objektive rolin e NJESHIT në marredhëniet ndërkombëtare, në mënyrë vendosur dhe të pavarur. Pra, në mënyrë demokratike. Sa kohë që konfliktet dhe mosmarrëveshjet e ndryshme janë brenda sferës së pragmatizmit apo interesave jetike të Amerikës, aq kohë interesimi i saj është në shkallën më të lartë për zgjidhjen e konfliktit dhe sheshimin e mosmarrëveshjeve, aq kohë nuk zgjidhen mjetet që përdoren për zgjidhjen e tyre. Sa kohë që ky konflikt nuk i prek interesat jetike të saj, ajo përgjithësisht ose tregohet indiferente ose kalon në plan të dytë duke ua lënë vëndin organizmave ndërkombëtare.

Shembulli i Ruandës gjatë vitit 1994-1995 e dëshmon më së miri një gjë të tillë. Askush prej shteteve të fuqishme të Evropës dhe botës nuk kishte interesa jetike në Ruandë, as Amerika. Eshtë kjo arsyeja që zgjidhja e krizës në Ruandë iu la në dorë Organizatës së Kombeve të Bashkuara dhe organizmave humanitare. Rezultati dihet nga shumica e opinionit: rreth një milion të vrarë dhe të masakruar. Nëqoftëse u bë një luftë e madhe gati 50-vjecare për të arritur në demokratizmin e të gjitha shteteve të Evropës, për demokratizmin e marredhënieve ndërkombëtare siç duket do të duhet një luftë akoma më e madhe. Për të arritur këtë duhet të demokratizohen vetë fuqitë e mëdha, veçanërisht vetë Amerika. Ky demokratizmi i saj në raportet e marredhënieve ndërkombëtare, është një kusht i domosdoshëm për të eleminuar totalitarizmin që vihet re në këto marredhënie. Pra, duhen eleminuar ato pengesa, që sot Amerikës i japin një kahje negative në rolin e NJESHIT të botës. A do të arrijë klasa politike amerikane ta realizojë një gjë të tillë? Nuk i dihet. Të dyja variantet janë në lojën aktuale të marredhënieve ndërkombëtare.

Trajtimi i mësipërm i problemit na lejon të arijmë në një deduksion. Nga një anë kemi shpresat e popujve dhe vendeve të ndryshëm të cilët besojnë në krijimin e rendit të ri botëror dhe në vendosjen e marredhënieve demokratike në politikën ndërkombëtare. Njëkohësisht kemi interesat jetike dhe pragmatiste te Amerikës, kemi interesat e Kinës për t'u bërë superfuqi, kemi interesat e Gjermanisë për t'u bërë NJESHI i Evropës, kemi interesat e Francës për të vazhduar të lozë një rol të rëndësishëm në politikën ndërkombëtare, kemi interesat e Rusisë për t'u rikthyer e fuqishme në politikën botërore, kemi interesat e botës arabe që nëpermjet integralizmit islamik të krijojë një fuqi të re botërore me peshë në politikën ndërkombëtare. Nga ana tjetër kemi epokën e passocializmit, të mbushur me konflikte dhe mosmarrëveshje nga më të ndryshmet, kemi nacionalizmat e sotëm lindorë dhe perëndimorë, ashtu siç kemi dhe një propagandë marramendëse për marredhënie cilësisht të reja ndërkombëtare.

Brenda kësaj tabloje është shumë aktuale pyetja e mendimtarit amerikan Glen Tinder kur thotë: "A mund të thuhet se urrejtja dhe dhuna e shekullit të 20-të, janë thjesht shëmbëlltyre e thelbit tonë të pashmangshëm? Po qe se kjo nuk është e vërtetë, atëhere si spiegohen fatkeqësitë që kanë pllakosur sot botën dhe si mund të krijojmë një koncept më të thellë dhe të aplikueshëm? Çfarë aftësish kemi për ta realizuar këte¨? A është e mjaftueshme forca njerëzore apo mos vallë?" (Glen Tinder, Mendimi politik, faqe 48). Eshtë realiteti i së nesërmes që do t'i japë përgjigje kësaj pyetjeje.

Demokratizmi i marredhënieve ndërkombëtare deri në atë masë sa e drejta të mos ketë nevojë për forcën për të qenë e tillë, por vetëm arsyen dhe logjikën, vetëm kjo do t'i japë përgjigje në kahje pozitive pohimit në formë pyetjeje të Tinderit. Ndërsa për realitetin e së sotmes, mjafton vetëm pohimi real se shumë popuj dhe vende të ndryshëm, të mesëm dhe të vegjël, vazhdojnë të jetojnë me frikë, për të sotmen dhe të nesërmen. Janë praktikat dhe veprimet e sotme të të mëdhenjve të botës në marredhëniet ndërkombëtare që ua kanë futur këtë frikë. Por frika nuk është gjë tjetër veçse thelbi i totalitarizmit. Frika nuk ka nevojë për dhunë. Mjafton përfytyrimi i dhunës që ajo të ekzistojë.

BACK