Integralizmi musliman, totalitarizmi dhe marrëdhëniet e sotme ndërkombëtare.

Nacionalizmi nuk është një dukuri vetëm evropiane. Nuk është një dukuri që mori hov vetëm pas përmbysjes së socializmit. Në vendet ish-socialiste, që, me përjashtim të Shqipërisë, ndodheshin nën perandorinë sovjetike, ai është shfaqur kërcënueshëm në periudhën e pas viteve '90-të. Ai sot është një fenomen botëror, me uljet dhe ngritjet e tij në periudha dhe kohë të ndryshme. Uljet dhe ngritjet e tij janë të ndryshme në zona të ndryshme të globit. Sot një prej këtyre nacionalizmave më të përhapur në botë me tendencë rritjeje dhe përhapjeje të mëtejshme është nacionalizmi arab. Ky nacionalizëm në literaturën dhe propagandën e sotme evropiane dhe botërore njihet me emra shumë të përhapur, si "integralizëm islamik" apo "fondamentalizëm islamik".

Në veshjen e tij të jashtme, në parullat e tij, ky nacionalizëm në pamjen e parë të krijon përshtypjen e një lëvizjeje thjesht fetare. Në krijimin e kësaj përshtypjeje kanë ndikuar dy faktorë. Faktori i parë është vetë flamuri që kanë zgjedhur lëvizjet islamike, i cili është identifikuar me muslimanizmin, fenë islame, zakonet dhe doket e saj. Dhe faktori i dytë është propaganda e fuqishme veçanërisht në Evropë, e cila në një masë shumë të madhe ka ndikuar që këto levizje të shikohen si lëvizje konfesionale. Propaganda e zhvilluar ndaj lëvizjeve islamike i ka paraqitur ato si zhvillime regresive, që kërkojnë kthimin e vendeve arabe dhjetëra dekada prapa. Njëkohësisht në opinionin e gjerë këto lëvizje paraqiten si mbulesë për veprime terroriste.

Duhet thënë se në Evropë propaganda e zhvilluar ia ka arritur në përgjithësi qëllimit. Qendrimi masiv ndaj këtyre lëvizjeve përgjithësisht është negativ. Por kjo nuk i ka penguar lëvizjet islamike të përhapen gati në të gjitha vendet arabe, në formën e integralizmit musliman apo të fundamentalizmit. Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik ato kanë filluar të marrin hov edhe në republikat muslimane të ish-perandorisë sovjetike, që nuk janë të vogla as si territor, as si popullsi. Republika islamike e Iranit bën përpjekje të mëdha ta përcjellë evolucionin e këtyre vendeve sipas teorisë dhe praktikave të tij. Në përpjekje të minimizimit të influencës së Iranit, bashkësia evropiane mbështet ambicjen e Turqisë për të shtrirë influencën mbi këto vende ose pranon qeverisjen e tyre nga klasa politike të lidhura ngushtë me Rusinë, siç po ndodh në Kazakistan, Azerbaixhan, Gjeorgji etj.

Eshtë e rëndësishme të sqarojmë se në momentin aktual të zhvillimit të marrëdhënieve ndërkombëtare ka dalë problemi se çfarë i shqetëson më shumë vendet e mëdha evropiane dhe Amerikën: karakteri regresiv fetar i këtyre lëvizjeve apo nacionalizmi i tyre, tendenca e këtyre lëvizjeve për t'u shkëputur nga ndikimi i të tjerëve, tendenca për pavarësi të plotë, apo tendenca e kthimit të shoqërive civile të këtyre vendeve në shoqëri fetare? A ekziston, pra, vërtet një rrezik i kthimit të shteteve laike në shtete teokratike? Sqarimi i kësaj çështjeje do të na japë mundësi të gjykojmë më drejt mbi karakterin vërtet përparimtar të qendrimit të bashkësisë evropiane, nëse jo dhe të qëllimeve pragmatiste të saj.

Propaganda e zhvilluar deri tani të jep të kuptosh se bashkësinë evropiane më shumë e shqetëson karakteri regresiv i ekspansionit të islamizmit dhe prandaj e ushqen opinionin me një qendrim negativ ndaj tij. Kjo propagandë ka të vërteta në çfarë thotë, por ajo nuk i shkon deri në fund problemit, dhe për këtë arsye nuk është plotësisht objektive. Një analiza më e thellë e problemit, ballafaqimi i politikës së vendeve të mëdha evropiane dhe botërore me realitetin konkret të marrëdhënieve me vendet arabe, të krijon një përfytyrim tjetër. Propagandën e bashkësisë evropiane e tërheqin kryesisht ato fakte dhe dukuri që shquajnë në gjirin e këtyre lëvizjeve për mbulesën fetare, që natyrisht në fundshekullin e 20-të tingëllon plotësisht anakronike. Ndërsa politikën e bashkësisë evropiane shumë pak e shqetëson fryma fetare nga burojnë këto lëvizje. Politika nuk bëhet as me priftërinj, as me hoxhallarë, por vetëm me interesa dhe përfitime. Më shumë se sa mbulesa fetare, politikën e bashkësisë evropiane, të Amerikës, Rusisë etj., e shqetëson karakteri nacionalist i tyre, fryma e pavarësisë që i karakterizon ato. Nafta është më e fuqishme se sheriati dhe ligjet e tij.

Në mesin e shteteve arabe janë shumë prej tyre që kanë marrëdhënie të ngushta me shtetet evropiane dhe Amerikën. Shtete të tilla janë: Egjipti, Kuvaiti, Emiratet Arabe, Arabia Saudite etj. Çfarë janë këto vende përsa i përket shkallës së emancipimit kulturor dhe shoqëror të tyre? Qoftë Arabia Saudite, qoftë Sulltanati i Omanit, qoftë Kuvaiti, nuk janë shtete tipike muslimane. Në këto vënde feja islame është moral, besim, ligj, drejtësi dhe projekt diplomacie. Ligjet e sheriatit janë të plotfuqishme. Islamizmi që zbatohet nga ana e klasës politike në Arabinë Saudite, për shembull, nuk ka asnjë ndryshim me programin fetar të lëvizjeve të ndryshme integraliste apo fundamentaliste muslimane. Megjithatë, kjo nuk i pengon këto vende të jenë ndër aleatët më të preferuar të fuqive të mëdha. Askush nuk i akuzon ato për tendenca islamizmi dhe fundamentalizmi islamik. Protektoratet nuk preken, në të kundërtën, ato mbrohen qoftë dhe me armë. Për më tepër kur një prej tyre, Kuvaiti, u pushtua nga Iraku, fuqitë e mëdha arritën deri atje sa e detyruan Irakun të tërhiqet me anën e forcës ushtarake.

Të njëjtin qendrim ka mbajtur deri dje dhe Bashkimi Sovjetik, që pretendonte se udhëhiqej nga një ideologji shumë e përparuar. Në botën arabe një nga miqtë e tij më të ngushtë ishte perandori i Etiopisë Haile Selasie i parë dhe Etiopia, një shtet thellësisht islamik. I tillë ishte dhe Iraku. Megjithëse qeveria irakiane në vitet '60-të bëri një masakër të egër mbi komunistët vendës, ajo përsëri ishte aleate dhe mike e Bashkimit Sovjetik.

Realiteti i djeshëm dhe i sotëm i qëndrimit të fuqive te mëdha ndaj vendeve arabe dhe qeverive të tyre e vë në pozitë shumë te vështirë propagandën që zhvillohet mbi karakterin regresiv të lëvizjeve islamike. Ai zbulon arsyen e vërtetë te qendrimit alarmant ndaj këtyre lëvizjeve. Frika e politikës aktuale të fuqive të mëdha nuk është karakteri fetar i këtyre lëvizjeve, por karakteri nacionalist i tyre. Ligjet fetare të sheriatit musliman nuk i zbaton më pak mbreti i Arabisë Saudite se presidenti i Iranit Rafsanxhani; nuk i zbaton më pak sulltani i Omanit se sa Gedafi i Libisë, nuk i zbaton më pak sheiku i Kuvaitit se sa Iraku. Meka, ku shkojnë çdo vit me qindra e mijëra njerëz për haxhillëk, nuk ndodhet as në Iran, as në Libi, por në tokën e aleatit më të ngushtë të vendeve perëndimore, në Arabinë Saudite.

Në zbatimin e fesë të gjithë të përmendurit më sipër janë njësoj. Megjithatë, disa janë aleatë dhe disa konsiderohen terroristë e fundamentalistë. Arsyeja tashmë është e njohur. Të gjitha shtetet arabe që kanë marrëdhënie miqësore me fuqitë e mëdha konsiderohen të avancuar dhe të emancipuar. Të gjithë të tjerët, që nuk e pranojnë varësinë nga fuqitë e mëdha, por kërkojnë të jenë të pavarur, konsiderohen si fundamentaliste dhe terroriste. Eshtë e qartë nga vjen kjo diferencë. Interesat nuk i prek feja, qoftë ajo muslimane, budiste apo e krishterë. Interesat i prek nacionalizmi, fryma e pavarësisë.

Shumica e vendeve arabe kanë në fuqi qeveri që nuk janë dakord dhe u vene kufij lëvizjeve integraliste dhe fondamentaliste. Por fryma e re e paspërmbysjes se socializmit dhe përfitimet e saj duket se janë shfrytëzuar dhe po shfrytëzohen mirë nga lëvizjet integraliste. Shumë nga këto lëvizje po i përshtaten moralit të ri që po predikohet, frymës demokratike, rregullave të lojës politike dhe pluralizmit. Ato në disa vende arabe po marrin pjesë në zgjedhje, duke bëre një një propagandë të madhe në popull, për të arritur të vinë në pushtet. Disa prej këtyre lëvizjeve po shfrytëzojnë me mençuri, vështirësitë që kanë qeveritë e vendeve arabe, pakënaqësinë e popullit ndaj tyre dhe pozitën e varësisë ndaj fuqive të mëdha. Aktualisht në shumë vende arabe levizjet integraliste ekzistojne si një kombinim i luftës ilegale të armatosur me pjesemarrjen në konkurrencen legale per pushtet, ne zgjedhjet që zhvillohen.

Tipik është rasti i Turqisë, që konsiderohet aleatja më e ngushtë e fuqive perëndimore. Eshtë i vetmi shtet musliman që është anetar i NATO-s. Në zgjedhjet e parakohshme të zhvilluara në Turqi në dhjetor 1995 forcë e parë politike në zgjedhje doli partia REFAH e Erbekanit, që është parti me thekse të dukshme fetare dhe nacionaliste. Megjithese nuk e mori dot shumicën absolute, ajo i vuri në vështirësi të mëdha jo vetëm partitë e tjera në Turqi si partinë e Çilerit apo të Mesut Jilmazit, por dhe NATO-n, pasi Turqia është krahu jugor i saj.

Levizjet integraliste kanë filluar të gjallërohen edhe në ish-republikat ish-sovjetike të Azisë Qendrore. Megjithese deri tani ato nuk kanë arritur të marrin pushtetin, per shkak te epersise se neokomunisteve, duket se në të ardhmen do te përbëjnë një rrezik të madh potencial. Eshtë interesant të theksohet se asnje prej fuqive perëndimore nuk është shqetësuar dhe nuk ka treguar ndonje rezerve per faktin që në shumicën e këtyre republikave në fuqi janë përsëri ata që kanë qenë deri dje, ish-komunistët. Kane heshtur, ndonese realisht në disa prej tyre ligjet janë larg të qenit demokratike. Frika prej marrjes së pushtetit nga lëvizjet islamike i ka detyruar fuqitë e mëdha të mbyllin sytë para realitetit dhe te marrin si te vertete farsën e demokracisë që po vazhdon të luhet në këto vënde.

Në mbeshtetje të këtyre lëvizjeve, te cilat nganjehere marrin edhe karakter ekspansiv, është Irani, i cili, duke përfituar dhe nga afersia gjeografike që ka me republikat jugore qe dolen nga bashkesia e shteteve ish-sovjetike, po i nxit dhe përkrah këto lëvizje. Konkurrenti më i përshtatshëm për neutralizimn e Iranit në këtë zonë është Turqia. Por ajo aktualisht ka dy probleme të brendshme. Njëri është problemi kurd, i cili nuk e lë Turqinë të hedhë shikimin përtej kufijve të saj. I dyti është vetë hovi që ka marrë lëvizja islamike në Turqi, duke arritur të dalë nder forcat e para politike në vend.

Duke e ndjerë rrezikun që paraqesin për bashkësinë evropiane dhe Amerikën lëvizjet islamiste, bashkësia nderkombetare nuk po qendron vetëm në fushën e propagandës. Propaganda bëhet në Evropë dhe u shërben vetëm evropianëve. Në të kundërtën, ajo ka marrë dhe vazhdon të marrë masa të gjithanshme politike, ekonomike dhe ushtarake, që lëvizja integraliste të mos vijë në pushtet në vendet arabe. Shembulli i Iranit është shumë shqetësues. Në funksion të këtij qëllimi është ofensiva diplomatike dhe politike e Shteteve të Bashkuara në Lindjen e Mesme. Kjo ofensivë është shumë e zgjuar. Ajo nuk synon ndryshimin e karakterit te qeverive të vendeve arabe. Nuk shtrohet hapur alternativa: shtet islamik apo laik. Bota synon forcimin e miqësisë dhe aleancës me keto vende, me qellim qe te ruhet status-quo-ja dhe te shmanget rreziku qe integralizmi te shnderrohet nga levizje ne institucion politik, ne faktor nderkombetar. Paqja palestinezo-izraelite, paqja jordanezo-izraelite, përpjekjet për paqen siriano-izraelite dhe tuniziano-izraelite etj., janë reflektime të politikës amerikane për të zhvleftësuar karakterin nacionalist të levizjeve islamike.

Grindjet në gjirin e shteteve arabe u japin hov këtyre lëvizjeve, u shtojnë influencën në popull. Ndërsa harmonia midis këtyre shteteve minimizon karakterin nacionalist të tyre, pa prekur dhe cënuar anen fetare Në fund të fundit ajo hyn në liritë dhe të drejtat e njeriut. Kjo është një betejë e madhe. Në njërën anë është nacionalizmi arab i veshur me petkun fetar, nga ana tjetër është kozmopolitizmi euro-amerikan i veshur me petkun laik.

* * *

Keto zhvillime jane dukuri reale të botës së sotme. Emrat moderne që perdoren sot ne vend te termave te vjeter nuk e zgjidhin problemin. Ato vetëm mund ta mbulojnë përkohësisht atë. Ndersa kontradiktat jane reale, ka nje ndryshim te madh me atë që predikohet. Këto dukuri e deshmojne se sa i pranishëm eshte totalitarizmi. Shpesh nevoja e perballimit te tyre dhe e vete totalitarizmit shpjegohet si një domosdoshmëri për të ruajtur kontrollin, rregullin dhe harmoninë e botës. Aktualisht kjo nuk thuhet hapur nga askush. Vendet e fuqishme dhe të zhvilluara kapitaliste nuk kanë interes ta bëjnë një gjë të tillë. Në këto pozita kanë rënë dhe mendimtarët, analistët dhe politologët e këyre vendeve. Ata akoma jetojnë me shijen e fitimtarit. Dhe është pikërisht kjo pozitë që nuk i lejon ata të arrijnë në konkluzione të drejta. Deri tani kishin pohuar se totalitarizmi është produkt i sistemit socialist. Mirepo, me përmbysjen e këtij sistemi, totalitarizmi vazhdon të ekzistojë akoma veçanërisht në marrëdhëniet ndërkombëtare. Pranimi i këtij realiteti konkret do të thotë plotësim dhe saktësim i tezave të mëparshme mbi burimet e totalitarizmit dhe gjetjen e rrugëve për eleminimin e tij. Kjo ka krijuar një vështirësi të madhe për mendimtarët e vendeve perëndimore. Tani problemi është brenda vetes. Deri dje, sa kohe qe gjendej jashtë vetes, ishte më kollaj për të analizuar dhe sugjeruar. Mendimtari e ka më të vështirë të bëjë sugjerime dhe propozime apo analiza të sakta per zhvillime qe i perjeton edhe subjektivisht. Prandaj, në mjaft raste, bëjnë sikur nuk i shikojnë ato, ose, dhe kur i shikojnë, i shpjegojnë ne frymen e analizes së te kaluarës apo i cilesojne si dukuri sporadike. Por harrohet se në këto raste vendin e analizës shkencore e zë propaganda, ndërsa vendin e shkencëtarit dhe analistit e zë propagandisti.

Ky problem vazhdon akoma të jetë larg vemendjes, gati-gati nje tabu, e mbuluar me euforine e triumfit te demokracisë, edhe në shumicën e vendeve ish-socialiste. Fryma kozmopolite, që është mbjellë në këto vende, ekzistenca e shumë partive politike të pakonsoliduara dhe prapambetja ekonomike në raport me Perëndimin, jane kompensuar me ekzagjerimin e lirive dhe të drejtave të individit si banor dhe jo qytetar. Megjithatë, kjo situatë nuk mund ta fshehë mprehtësinë e problemit që shtrohet. Përmbysja e socializmit i dha një goditje totalitarizmit, por nuk e zhduku atë. Prandaj, nga sa u parashtrua më sipër, kemi të drejtë të konkludojmë:

Totalitarizmi, autokratizmi dhe autoritarizmi përbëjnë një tipar të rëndësishëm të marrëdhënieve të sotme ndërkombëtare. Demokracia në marrëdhëniet ndërkombëtare midis shteteve është e varur nga interesat strategjike të fuqive të mëdha. Kur këto interesa cënohen, vendin e saj e zë totalitarizmi dhe autoritarizmi.

Dhe tani na duhet të sqarojmë një problem tjetër. A është i domosdoshëm totalitarizmi në marrëdhëniet ndërkombëtare? Rendi i ri botëror, për të cilin po flitet shumë, si do të arrihet, me marrëdhënie demokratike? Apo, për ta krijuar atë, dhe deri sa të krijohet, ka nevojë që totalitarizmi të ekzistojë në marrëdhëniet ndërkombëtare? Për të sqaruar këtë pyetje do të marrim të analizojmë një nga dukuritë më të spikatura të totalitarizmit, të zbuluar me të drejtë nga analistët perëndimorë në veprimtarinë e ish-shteteve socialiste. Kjo është teoria e NJESHIT.

BACK