Krijimi dhe përhapja e partive nacionaliste në vendet e Evropës

Vitet pas përmbysjes së socializmit si sistem botëror nuk kanë pasur rrjedhime të rëndësishmë politike dhe sociale njësoj në të gjitha shtetet e Evropës. Në disa vende të Evropës Lindore dhe Qendrore përmbysja e socializmit u shoqërua me lindjen e një nacionalizmi të egër, i cili, në vend që ta stabilizonte situatën e brendshme dhe të ndikonte për mirë në marrëdhëniet me vende të tjera, në të kundërtën, e ka acaruar atë më tej. Me të drejtë për këtë situatë G. Soros në një parashtresë të tij thotë se sistemi politik në këto vende "ka për tendencë të zbërthehet në sisteme të veçanta, të mbyllura dhe të mbështetura në një ide tjetër, pikërisht në idenë e identitetit kombëtar ose etnik... Ata janë dhe më të ligj se komunistët e vjetër, të cilët në të vërtetë nuk besonin në dogmën e tyre".

Rrjedhim i këtij nacionalizmi janë mosmarrëveshjet dhe konfliktet shpesh të mbërritur deri në kufijtë e përgjakjes, që i kanë shoqëruar deri tani marrëdhëniet politike ndërshtetërore. Nacionalizmi rus, njësoj si ai serb, kroat apo sllovak, jo vetëm që nuk arriti ta stabilizojë situatën pas përmbysjes së socializmit, por, në të kundërtën, e ka acaruar më keq atë. Rënia ekonomike e këtyre vendeve është një ndër faktorët kryesorë që ky nacionalizëm nuk është shfaqur me tërë forcën e tij. Ky element i rëndësishëm i situatës politike të disa prej vendeve ish-socialiste nuk është i rrezikshëm vetëm për marrëdhëniet ndërkombëtare të rajonit. Potencialisht agresiviteti i tij është më i egër. Ai ka pasur ndikime edhe në vendet e Evropës Perëndimore. Situatat politike dhe sociale në këto vende janë shoqëruar me zhvillime të rëndësishme sociale dhe politike të papritura. Këto zhvillime janë pasqyrim i ecurisë normale të këtyre vendeve drejt përmirësimit dhe konsolidimit të rendit që ato kanë zgjedhur, i harmonizimit të interesave të shtetit dhe interesave të popullit. Por njëkohësisht këto zhvillime në mjaft raste janë diktuar nga ndryshimi i hartës së botës, veçanërisht të Evropës.

Deri në vitet 1989 ekzistenca e sistemit socialist problemet politike të këtyre vendeve konvergjonin në një pikë: të mbrohemi nga armiku i kuq. Mbi këtë bazë jeta sociale dhe politike, evolucioni i saj, gjithmonë e mbante parasysh rrezikun e komunizmit. Në përgjithësi këtij konvokimi i nënshtroheshin të gjithë. Në mjaft raste ky rrezik mbulonte dhe probleme të tjera, që ishin pasojë e dukurive të brendshme të shteteve kapitalistë. Por ndodhi ajo që nuk pritej. Me një shpejtësi marramëndëse, armiku u eleminua. Jo me mjete dhune, siç parashihej, por shumë më thjesht: ai u konvertua në sistem kapitalist, u rreshtua në mënyrë fare paqësore në kampin e armiqve të tij të djeshëm. Evropa pas kësaj u ndodh në një situatë të re, të panjohur më parë. Kontinenti plak, që kishte shpërthyer dy luftëra botërore, me një vetëdije të mbushur me armiq të shumtë; Evropa që në funksion të përballimit të tyre kishte ndërtuar një industri nga më të fuqishmet ushtarake, politike dhe propagandistike, në mënyrë të beftë e pa veten e të rrethuar vetëm me miq. Ndodhi ajo që kishte parashikuar në vitin 1986 një nga këshilltarët kryesorë të Gorbaçovit, i cili pohoi në atë kohë se "ne do të bëjmë atë që nuk e ka bërë kush, do ta privojmë Perëndimin nga ekzistenca e armikut: do të bëhemi si ata".

Kjo situatë e re është ai faktor shtesë, për të mos thënë faktori kryesor, që ka filluar të ndikojë me forcë e në mënyrë të hapur në evolucionin e sotëm (ndoshta dhe të ardhshëm) social dhe politik të Perëndimit. Këto zhvillime të lejojnë të përafrohesh në disa konkluzione mbi perspektivën e vetë ecurisë së metejshme të marrëdhënieve ndërkombëtare. Le të analizojmë disa prej tyre.

Në mjaft vende të Evropës Perëndimore dështimi i socializmit ka filluar të shoqërohet me lindjen dhe fuqizimin e partive të ekstremit të djathtë, ose siç quhen ndryshe, të partive nacionaliste. Këto parti emrat natyrisht i kanë bashkëkohorë dhe në përputhje me legjislacionin e botës moderne. Por thelbi i tyre mbetet ai i traditës. Disa të dhëna të pjesshme janë të mjaftueshme për të treguar rritjen e këtij krahu në politikë. Në Francë partia e ekstremit të djathtë e Lë Penit, Fronti Nacional, ka arritur një sërë suksesesh dhe është bërë partia e tretë, me 15 për qind të votave. Në Austri Partia e Jozef Hajderit, që është parti e ekstremit të djathtë, në zgjedhjet e fundit arriti të marrë rreth 26 për qind të votave. Në Itali Partia e Finit Aleanca Nacionale, trashëgimtare nominale e partisë së Musolinit, është një nga forcat kryesore politike. Në Gjermani partitë e ekstremit të djathtë akoma janë të dobëta dhe të pafuqishme në jetën politike, si rezultat i stabilitetit ekonomik dhe politikës së zgjuar që ndiqet nga formacionet kryesore të vendit. Por, me gjithë seriozitetin politik të emërtesës aktuale, grupimet politike në Gjermani përsëri janë të shqetësuara nga prirjet e zhvillimit të ekstremit të djathtë. Tregues interesant për këtë ishte shqetësimi që lindi në skenën politike gjermane gjatë zgjedhjeve të vitit 1993 në landin e Esenit, ku partia republikane, që është parti e ekstremit të djathtë, arriti të marrë rreth 12 për qind të votave në zgjedhje. Të shqetësuara nga kjo, qoftë partia kristian-demokrate e Kolit, qoftë ajo Social-demokrate e Lafontenit, apo dhe Partia Liberale, diskutuan me alarm mbi ecurinë e mëtejshme të zhvillimeve politike. Duke ditur se ne Gjermani qeveritë gjithmonë janë krijuar nga koalicioni midis njërës prej partive të mëdha me partinë e vogël liberale, si dhe duke ditur se partia liberale e Kinkelit është duke e humbur elektoratin, me të drejtë ekzistonte frika se mos këtë rol në të ardhmen mund ta luajë partia republikane.

Aktualisht asnjëra prej këtyre partive nuk është në pushtet, megjithatë, ato po vijnë gjithmonë duke u fuqizuar. Ekziston, sigurisht dhe kundër-arsyetimi se zhvillimet e Evropës apo Amerikës do ta frenojnë ekspansionin e këtyre partive, se Bashkimi Evropian do t'i hapë vend kozmopolitizmit, përkundër nacionalizmit. Megjithëse logjik, ky kundër-arsyetim siç duket nuk do t'i qendrojë kohës. Janë disa arsye që paralajmërojnë një prirje të kundërt.

Së pari: ka dekada të tëra që në Evopën Perëndimore dhe Amerikë është predikuar kozmopolitizmi. Veçanërisht pas lëvizjeve të fuqishme të vitit 1968, që tronditën sistemet politike të vendeve perëndimore, kozmopolitizmi mori një përhapje të gjerë. Ai u bë kodi i mënyrës së (bashkë)jetesës së shtresave dhe racave shumëburimëshe njerëzore. Plotësimi i kënaqësive personale, liria individuale dhe qarkullimi i lirë në çdo kënd të botës, ky ishte kodi moral dhe qytetar i miliona dhe miliona njerëzve në Evropën Perëndimore. Depolitizimi dhe neveria ndaj nocioneve të tilla, si atdhe, nacionalizëm, pavarësi, përbënin kodin politik të njeriut kozmopolit dhe kozmopolitizmit si rrymë mendimi e mënyrë jetese. Faktori psikologjik që njeriu gjithmonë është i prirur ndaj asaj që nuk e ka, në mënyrë të natyrshme kozmopolitizmin e bëri filozofi sunduese. Por qysh nga vitet 1968 kanë kaluar afër tre dekada. Kategori të tëra njerëzish tani janë velur me një mënyrë të tillë jetese. Akualisht në rend të ditës në shtete të ndryshme të Evropës po dalin ndjenjat nacionale dhe janë pikërisht këto shtresa që jo vetëm i mbajnë gjallë, por dhe i propagandojnë ato. Përsëri kemi të bëjmë me ndjenjën psikologjike të njeriut që kërkon atë që i mungon. Ky është një fenomen dhe dukuri objektive.

Ideologjitë, për vetë karakterin universal dhe mbinacional, në momente të caktuara i lëshojnë vendin njëra-tjetrës, duke u tërhequr për t'u rinovuar dhe për të dalë pas disa kohësh në skenën politike më fasadë dhe kostum të ri. Ky fenomen ka ndodhur dhe ndodh me të gjitha ideologjitë. Për shembull, shumë parti të së djathtës sot në Evropë kanë emra joshës dhe pretendues, si parti popullore, parti demokratike etj. Po kështu, shumë parti ish-komuniste janë ripagëzuar si parti socialiste, socialdemokrate, nacionaliste etj., duke qenë krejt në përshtatje me moralin politik bashkëkohes. Por të gjithë e kuptojnë se emrat nuk thonë gjithçka. Ato më së pari janë modë. Moda ndryshon sipas kohës dhe vendit, por moda nuk e shpreh thelbin e problemit.

Së dyti: në këto vende, edhe më parë, por më shumë pas dështimit të socializmit, ka një vërshim të madh të emigrantëve nga vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore, të cilët duan të sigurojnë mjete jetese. Në shumicën e tyre këta njerëz i ka çuar në Perëndim përpjekja për të siguruar jetesën. Shkrimtari i madh gjerman Stafan Haim pohon me të drejtë se situata politike dhe ekonomike do të detyrojë miliona të largohen nga shtëpitë e tyre. Do të ketë një marshim të paparë dhe askush nuk do të jetë në gjëndje t'i përmbajë në kufij. Edhe sikur të ndërtosh një mur tjetër, duke qenë të pakontrolluar ata do ta kapërcejnë. Kjo tashmë është një realitet.

Kjo dukuri ka të paktën dy rrjedhime që shkojnë në favor të partive nacionaliste. Kjo masë njerëzish është e kënaqur dhe me pak të ardhura. Ajo gjithmonë krahasimin e bën me vendin nga ka ardhur. Prandaj dhe padronët janë më të interesuar të marrin në punë prej kësaj mase njerëzish që kënaqen me pak, sesa vendësit që kërkojnë mbi bazën e standartit real. Ky fenomen në mënyrë të natyrshme po i ftoh dhe do t'i ftohë akoma më shumë lidhjet e punonjësve të vendeve të fuqishme kapitaliste me këtë masë njerëzish të ardhur nga Lindja.

Rrjedhimi i dytë ka të bëjë me problemet që ka krijuar dhe vazhdojnë të krijohen në disa vënde nga migracionet. Duke qenë në përgjithësi të pakontrolluar, mjaft prej tyre kanë krijuar probleme të mprehta në metropole, duke i dhënë shkas urrejtjes ndaj tyre dhe duke krijuar terren të përshtatshëm për fuqizimin e partive të ekstremit të djathtë, të cilat dalin si flamurtare të mbrojtjes së vlerave kombëtare, të pastërtisë së racës etj.

Së treti: në epokën e luftës së ftohtë pakënaqësitë që lindnin në shtresa të ndryshme njerëzish qeveritë e vendeve të Evropës Perëndimore arrinin t'i shuanin duke përdorur me mjaft efikasitet "gogolin komunist". Qindra e qindra libra dhe emisione televizive që e paraqisnin komunizmin si gogol, në një masë të madhe bënin efektin e tyre tek masa e gjerë e këtyre vendeve. Përballë "të këqijave të tmerrshme" të komunizmit ato detyroheshin të pranonin ç'u jepnin qeveritë e tyre edhe kur nuk ishin dakord me to. Por tani "ky gogol" nuk ekziston më. Pakënaqësitë vazhdojnë të ekzistojnë, ato duket se do të shtohen më shumë. Greva e zhvilluar në Francë në nëntor-dhjetor 1995 është një dëshmive të pakënaqësisë. Punëtorët dhe manifestuesit e Alzas-Lorenës, midis parullave të tyre, kishin dhe thirrjen: "Chirak, la prochain bombe nucleaire, c'est nous" (Shirak, bomba e ardhshme bërthamore jemi ne).

Në mungesë të rrezikut komunist do të duhet shpikur një rrezik tjetër për të neutralizuar këto pakënaqësi. Pra, ose do të duhet që qeveritë e këtyre vendeve të shkojnë më shumë nga e djathta, duke përvetësuar pjesë të programit të partive të këtij ekstremi, ose do të duhet të kalojnë në koalicione me këto parti për të zbutur pakënaqësitë e masave. Në çdo rast dhe sido që të ndodhë, kjo do të sjellë për pasojë acarimin dhe ftohjen e marrëdhënieve midis qeverive dhe popullit, si dhe do t'i japë më shumë hov e fuqizimit të nacionalizmit. Ngjarjet e zhvilluara në Francë në nëndor-dhjetor 1995 e treguan këtë prirje. Qeveria konservatore e Zhypesë, me miratimin e presidentit Shirak, aporovoi atë që u quajt "paketa e reformave Zhype". Në thelbin e saj kjo reformë synonte që të shkurtonte buxhetin aktual social të francezëve në funksion të perspektivës së zhvillimit dhe forcimit të Francës. Pakënaqësia e punonjësve francezë u shpreh me grevat e fuqishme që zgjatën 25 ditë. Megjithatë, qeveria nuk e tërhoqi planin e saj. Siç u shpreh Zhype në asamblenë franceze, arsyeja kryesore ishte se ky plan synonte të ruante dhe të forconte dhe më shumë pavarësinë dhe sovranitetin e Francës. Dhe për hir të kësaj ishte e nevojshme të bëheshin përkohësisht dhe sakrifica. Në këtë çështje, të gjitha partitë e së djathtës dhe të ekstremit të djathtë patën mendim të përbashkët. Ato të gjitha e mbështetën planin Zhype dhe qeverinë e tij.

E njëjta dukuri mund të ndodhë dhe me partitë e krahut të majtë, të qendrës së majtë dhe të ekstremit të majtë. Përçarjet dhe marrëdhëniet e ftohta që ekzistojnë sot midis tyre, përballë konsolidimit dhe aleancave të së djathtës me ekstremin e djathtë, do t'i çojnë këto parti drejt kërkimit të rrugëve për sheshimin e mosmarrëveshjeve midis tyre. Ishte shumë sinjifikative për këtë platforma e përpunuar nga udhëheqja e partisë social-demokrate gjermane, pas ndërrimit të kreut të saj. Udhëheqësi i ri i kësaj partie Oskar Lafonten disa ditë pas zgjedhjes së tij hodhi idenë e veprimit për një koalicion të mundshëm me ish-partinë komuniste të Gjermanisë Lindore, të quajtur më vonë partia e socializmit demokratik. Nëqoftëse vitet 1995-1996 këto dukuri i kanë të kufizuara, në të ardhmen ato në mënyrë graduale do të zotërojnë skenën politike të vendeve evropiane dhe për pasojë skenën e marrëdhënieve ndërkombëtare. Janë pikërisht këto fenomene dhe dukuri që në të ardhmen do ta ftohin dhe ashpërsojnë dhe më shumë jetën sociale dhe politike të këtyre vendeve.

Së katërti: në disa vende të Evropës Qendrore dhe Lindore përmbysja e socializmit u përmbyll me veçori specifike në spektrin politik të tyre. Në disa vende erdhi në pushtet një klasë politike kozmopolite dhe lypsare. Ndërsa në disa të tjerë erdhi në pushtet një klasë politike nacionaliste. Kështu ndodhi në Sllovaki, në Serbi, Kroaci, Ukrainë etj. Këto parti me vështirësi u binden rregullave dhe lojës së marrëdhënieve të reja ndërkombëtare. Ato, qysh tani, megjithëse janë akoma prapa nivelit ekonomik të vendeve të Unionit Evropian, nuk duan ta pranojnë pozitën nënshtruese, duke u përpjekur që me aq sa munden të ndjekin një politikë vetëm në favor të vendeve të tyre.

BACK