HOME         KREU 1        KREU 2        KREU 3        KREU 4        KREU 5

________________________________

PARATHENIA     |_1_|    |_2_|    |_3_|    |_4_|    |_5_|    |_6_|    |_7_|

2. PASHALLËKU I SHKODRËS NËN SUNDIMIN E BUSHATLLINJVE.
LUFTA PËR SHKËPUTJE NGA STAMBOLLI
(1771-1796)

Ardhja në fuqi e Bushatllinjve
Qeverisja e sanxhakut të Shkodrës nga përfaqësuesit e pashallarëve të Gjakovës dhe të Pejës, nuk mundi të ndalte gjendjen anarkike; konfliktet nuk reshtën as në qytete e as në krahina ku vepronin përkrahësit e dy familjeve të fuqishme feudale shkodrane: Çaushollajve dhe Bushatllinjve. Më 8 shtator 1736 në mes të tregut të Shkodrës u vranë e u plagosën 29 veta nga tarafet e esnafëve të tabakëve (që përkrahnin Bushatllinjtë) dhe të terzijve (që përkrahnin Çaushollajt). Tetë ditë më vonë u vranë e u plagosën 87 veta në një konflikt midis krahinave të Shkrelit dhe të Kastratit, i cili filloi me armë zjarri dhe përfundoi me shpata.
Gjatë luftës austro-osmane të viteve 1736-1739 banorët e Malësisë së Madhe u ngritën përsëri kundër sundimit osman nën nxitjen e kryepeshkopit të Tivarit, Mëhill Sumës, dhe, duke u bashkuar me ushtritë austriake, u bënë ballë me sukses ekspeditave ndëshkimore të vezir Mahmud pashë Begollit. Ndërkohë feudalët shkodranë e vlerësuan fuqinë e tyre luftarake dhe bënë përçapjet e duhura për ta përdorur atë në dobi të synimeve të veta. Që në këtë kohë malësorët filluan të luanin rol me rëndësi në luftën e familjeve rivale vendase për të shtënë në dorë pushtetin e sanxhakut. Çaushollajt ishin të parët që e shfrytëzuan këtë forcë kundër vezirit pejan, Mahmut pashë Begollit, dhe përkrahësve të tij, Bushatllinjve. Me ndihmën e malësorëve Çaushollajt, më 5 shkurt 1739 vranë vezirin në mes të rrugës dhe arritën të merrnin pushtetin në sanxhakun e Shkodrës që e mbajtën thuajse për dhjetë vjet rresht. Gjatë kësaj kohe dështuan orvatjet e Bushatlinjve dhe të përkrahësve të tyre, tarafit të fuqishëm esnafor të tabakëve të Shkodrës dhe agallarëve të pasur e guximtarë të Ulqinit, për të përmbysur Çaushollajt. Këta, duke bërë për vete malësorët dhe duke gëzuar përkrahjen e tarafit esnafor të terzijve, që mbronte edhe interesat e tregtarëve shkodranë, arritën të hynin në luftë dhe të sprapsnin me armë forcat e valiut të Rumelisë, të cilat erdhën në Shkodër për të nxjerrë disa taksa të reja, që tregtarët shkodranë nuk deshën t’i paguanin. “Nuk ka krahinë në botë kaq të pabindur ndaj sulltanit”, shkruante në këtë kohë zëvendëskonsulli venedikas, Anton Duoda. Duke organizuar një sulm rrethues, Çaushollajt vranë më 8 gusht 1731 në sarajin e vet edhe Ethem pashë Begollin me të vëllanë, të cilët Porta e Lartë i kishte dërguar të qeverisnin në Shkodër pas revoltës së Çaushollajve kundër valiut të Rumelisë. Por dy vjet më vonë, më 1753, Porta u detyrua t’u ligjëronte pushtetin. Megjithatë, lufta e Çaushollajve kundër Begollajve, Kryezinjve dhe Bushatllinjve, vazhdoi të ashpërsohej dhe të dëmtonte veçanërisht zhvillimin ekonomik të vendit, gjer në tetor të vitit 1755.
Paaftësia e Çaushollajve për të vendosur hegjemoninë e tyre mbi kundërshtarët dhe për t’i dhënë fund anarkisë në sanxhak, e detyroi tarafin e terzijve të mos i përkrahte më ata dhe të pajtohej me tarafin e tabakëve, në krye të të cilit kishte dalë Mehmet bej Bushatlliu (vdiq më 1775). Në këtë mënyrë ata shpresonin që të vendosej një pushtet i vetëm e i fortë, për të cilin ishin të interesuar kryesisht zejtarët e tregtarët. Lufta shpërtheu dhe në këto rrethana, Çaushollajt të braktisur nga forcat kryesore të tarafeve të tyre, u dëbuan nga Shkodra. Bushatllinjtë mbetën e vetmja familje e madhe vendase që mundi të merrte pushtetin e sanxhakut.
Pas dëbimit të Çaushollajve, Mehmet bej Bushatlliu ende nuk ishte emëruar qeveritar i sanxhakut të Shkodrës, por, i përkrahur nga dy tarafet esnafore dhe nga forca malësorësh me rrogë, ai ishte në fakt sundimtari i vërtetë i vendit, derisa Porta e njohu atë si mytesarif të sanxhakut të lartpërmendur në gusht të vitit 1757, duke i dhënë edhe titullin pashë. Nga kjo kohë e deri më 1831 familja e Bushatllinjve, e mbështetur në shumicën e ajanëve të sanxhakut, të bylykbashëve dhe të bajraktarëve, si dhe nga një pjesë e mirë e zejtarëve, të tregtarëve e të detarëve, mbajti pa ndërprerje këtë pushtet duke e trashëguar.
Për përforcimin e pushtetit të vet, Mehmet pashë Bushatlliu ndoqi në përgjithësi një politikë të brendshme që u përshtatej edhe interesave kryesorë të vendit. Synimi i kësaj politike ishte në radhë të parë të vendoste rregullin e qetësinë kaq të dëshiruar si nga fshatarësia, ashtu edhe nga qytetarët e dëmtuar rëndë gjatë periudhës së anarkisë.
Arritja e këtij synimi ishte e pashkëputur nga zgjidhja e një vargu çështjesh. Një nga këto ishte mposhtja e ajanëve të fuqishëm kundërshtarë. Që para njohjes së tij si mytesarifi i sanxhakut, Mehmet Pasha e kishte filluar këtë detyrë dhe thuajse kishte eleminuar krerët e tarafeve esnafore të tabakëve dhe të terzinjve, si dhe një varg krerësh të tjerë. Disa krerë kishin mundur të arratiseshin, por ai nuk i la të qetë gjatë gjithë jetës së vet.
Mehmet Pasha i kushtoi vëmendje mbështetjes së pushtetit të tij nga ana e elementit të krishterë, forca ushtarake e të cilit në sanxhakun e Shkodrës ishte shumë e rëndësishme. Këtë mbështetje ai e arriti duke mbrojtur tregtarët e krishterë e duke bashkëpunuar me ta, duke shtuar pjesëmarrjen e malësorëve katolikë në ushtrinë e tij me pagesë dhe duke mos penguar veprimtarinë e klerit katolik. Me përkrahjen e krerëve ushtarakë malësorë dhe me njohjen e privilegjeve të tjera të malësive, ai arriti të siguronte prej këtyre një burrë për shtëpi në rast lufte dhe pagesën e një dukati për shtëpi në vit.
Një çështje e rëndësishme, kryesisht me karakter ekonomik, ishte zgjidhja e mosmarrëveshjeve midis ulqinakëve dhe venedikasve, të cilat pengonin zhvillimin e lirë e të sigurt të tregtisë në sanxhakun e Shkodrës. Konkurrenca e pamëshirshme e venedikasve me flotën ulqinake në rritje e sipër, kishte shtyrë një pjesë të mirë të agallarëve të Ulqinit qysh në vitet 20 të shek. XVIII të lidheshin shumë ngushtë me një rival të fuqishëm të Venedikut, me Beun e Tripolit. Si rrjedhim, flota e Ulqinit dhe e Tripolit bashkëpunonin për mbrojtje, por në disa raste sulmonin edhe flotat perëndimore e sidomos atë të Venedikut. Kështu, pirateria kishte marrë hov në Adriatik dhe Ulqini ishte bërë një fole piratësh. Mehmet Pasha e luftoi me ashpërsi piraterinë e ulqinakëve si dhe lidhjet e tyre me Tripolin, duke djegur të gjitha anijet pirate që shtiu në dorë. Kështu brenda një kohe të shkurtër Ulqini u kthye në një qytet normal tregtie e lundrimi dhe Bushatlliu siguroi marrëveshjen si me agallarët e këtij qyteti, që kërkonin të punonin me anijet e tyre në kushte të qeta brenda e jashtë vendit, ashtu edhe me autoritetet e Republikës së Venedikut, në duart e së cilës ishte një pjesë e mirë e tregtisë në Adriatik. Si rrjedhim, Anton Duoda njoftonte: “askush nuk guxon më të shkojë në Berberi (është fjala për Tripolin - shën. i aut.)”, se u shpall urdhri që “në brigjet e Tivarit, Valdanosit e Shën Gjinit të Medues si dhe në Grykën e Bunës, askush të mos guxojë të trazojë shtetasit venedikas, sepse i shkon koka”.
Frytet e një politike të tillë të brendshme, që vendosi me të vërtetë rregullin e qetësinë, u panë qysh në dhjetë vitet e para të sundimit të Mehmet Pashës, sidomos në fushën e prodhimit dhe të qarkullimit të mallrave.

Qyteti i Shkodrës, qendër e tregut ndërkrahinor të Shqipërisë së Veriut
Ndryshe nga qytetet e tjera shqiptare, Shkodra kishte kushte shumë të favorshme për t’u bërë qendra më e rëndësishme ekonomike e vendit.
E vendosur anash një liqeni të madh, të pasur me peshk dhe të lidhur me detin nëpërmjet lumit të lundrueshëm të Bunës, e rrethuar me fusha, që udhëtarët i kishin cilësuar “të bukura e pjellore”, e përshkuar nga rrugë tregtare që vinin nga Kosova, nga Shqipëria Qendrore e Jugore, nga Maqedonia e nga Bosnja, Shkodra u rrit jo vetëm si qendra administrative e një sanxhaku të rëndësishëm, por para së gjithash si qendër zejtare e tregtare. Përveç skelës së saj në lumin Bunë, limanet e Tivarit, Ulqinit, Lezhës dhe të Durrësit ishin gjithashtu skela të saj. Më 1736, zëvendëskonsulli venedikas në Shkodër, që ishte tregtari shkodran Anton Duoda, shkruante se qyteti i Shkodrës numëronte një mijë dyqane në treg. Tre vjet më vonë, gjeografët venedikas njoftonin se Shkodra ishte “një qytet i madh”, ishte “qyteti kryesor i Shqipërisë”. Aty nga fundi i shek. XVIII ajo numëronte 6 700 shtëpi, d.m.th rreth 30-35 mijë banorë, ndërsa konsulli rus në Raguzë, himarioti Gjika, e çmonte popullsinë e qytetit deri në 60 000 frymë.
Për fuqizimin ekonomik të Shkodrës shërbeu në mënyrë të veçantë qyteti shqiptar i Ulqinit me 7-8 mijë frymë, i cili qysh në fillim të shekullit kishte një flotë tregtare prej 250 njësish të mëdha e të vogla të ndërtuara në kantieret e veta, prej nga vazhdimisht hidheshin në det anije të ndryshme të tipave tartanë, polakë, pink, trabekull, felikë si dhe një numër i madh barkash. Punëtorët, të gjithë myslimanë, zotëronin dijeni të shumta e të shumëllojshme për ndërtimin e anijeve. Duke qenë fare afër kësaj skele dhe duke qenë pjesëtarë në investimet e flotës ulqinake, tregtarët e Shkodrës, e rrjedhimisht edhe qytetarët e saj, patën te kjo flotë një mjet të rëndësishëm për tregtinë e mallrave.
Tregtarët shkodranë, ashtu si shumë tregtarë të tjerë shqiptarë, e lidhën veprimtarinë e tyre me Venedikun qysh në fillim të shek. XVIII. Me kalimin e viteve, duke shfrytëzuar me zgjuarsi konkurrencën midis porteve rivale të detit Adriatik, ata lidhën marrëdhënie tregtare edhe me Ankonën, Triesten etj. Jo vetëm në skelat veriore të vendit, por edhe në skelën me rëndësi ndërballkanike të Durrësit, ku ishin vendosur konsujt e Venedikut, Raguzës, Francës, Anglisë, Holandës dhe të Austrisë, shkodranët u dalluan si më aktivët. Mbi 80 për qind e tyre ishin myslimanë që tregtonin pjesën dërrmuese, rreth 90 për qind të vëllimit të mallrave. Kjo pasqyronte jo vetëm përbërjen fetare të banorëve të Shkodrës, por edhe fuqinë ekonomike të popullsisë myslimane që ishte më e madhe nga ajo e të krishterëve.
Hov më të madh tregtia shkodrane mori pas ardhjes në fuqi të Bushatllinjve e sidomos në dhjetë vitet e para të sundimit të Mehmet Pashës. Krahas zhdukjes së piraterisë dhe rregullimit të mosmarrëveshjeve me venedikasit, rol vendimtar në zhvillimin ekonomik të Shkodrës luajti rritja e prodhimit bujqësor e blegtoral për treg. Ekonomia bujqësore u lidh me tregun në të tillë shkallë, sa çifligarët, për të realizuar fitime të mëdha, filluan të mbillnin ato kultura që kërkonte më shumë tregu. Një ndër këta çifligarë ishte vetë Mehmet Pasha, i cili qysh në vitin 1764 mbolli sipërfaqe të mëdha me oriz e pambuk, dhe, si shumë feudalë të tjerë, u bë pjesëtar në tregti dhe në lundrim duke investuar këtu shuma të konsiderueshme. Në këtë periudhë tregtia shkodrane u gjallërua edhe për shkak se ajo filloi të përdorë gjerësisht kreditin. Konsulli venedikas i Durrësit shkruante më 1762 se pjesa më e madhe e tregtisë shqiptare ishte në duart e tregtarëve shkodranë dhe se ata ishin bërë “shpirti i saj”. Tregtarët shkodranë grumbullonin lesh, dyllë, lëkurë të punuara, drithëra dhe prodhime të tjera bujqësore e zejtare sidomos nga Tirana, Elbasani, Kavaja, Berati, Gjakova, Prizreni, Ohri e nga tregje të tjera shqiptare, ku kishin arritur të përcaktonin edhe çmimet e blerjes dhe të shitjes së mallrave. Ata futeshin edhe në Rumeli, e sidomos në Manastir, Shkup, Seres dhe në krahinat përqark tyre gjer në zonën e Selanikut, ku grumbullonin lesh, pambuk, lëkurë etj. Përveç Rumelisë tregtarët e Shkodrës kalonin thellë edhe në Serbi, Vllahi, prej nga sillnin dyllë, mëndafsh etj. Këto mallra ata i blinin ose kundrejt të hollash, ose kundrejt cohërash, pëlhurash mëndafshi etj. Në vitet 1760-1769, nga i gjithë vëllimi i mallrave që eksportoheshin për në Venedik prej limaneve të Durrësit dhe të Shkodrës, shkodranëve u takonte 87,4 për qind e leshit, 95,3 për qind e dyllit, 98,3 për qind e mëndafshit, 56,8 për qind e lëkurëve të punuara dhe kështu edhe për artikujt e tjerë.
Duke qenë se kapitali tregtar shkodran ishte bërë ndërlidhës kryesor i krahinave të ndryshme të Gegërisë me Shkodrën, pavarësisht nga copëzimi administrativ-politik ekzistues, lidhjet ekonomike të krijuara qysh nga gjysma e parë e shekullit, u përforcuan aq shumë në kohën e sundimit të Bushatllinjve sa morën trajtën e një tregu të madh ndërkrahinor. Ky treg ishte një hap shumë i rëndësishëm përpara drejt formimit të tregut të brendshëm kombëtar. Pjesa kryesore e kapitalit tregtar, në formë mallrash, anijesh, magazinash e parash, ndodhej ende në duart e çifligarëve, e veçanërisht të ajanëve të mëdhenj.

Formimi i Pashallëkut të Shkodrës
Nën qeverisjen energjike të Mehmet Pashës, i cili nuk la pa përdorur edhe pushtetin e vet në dobi të përforcimit të lidhjeve ekonomike të Shkodrës me krahinat e tjera, tregtarët vendas arritën të vinin në duart e tyre, me përjashtim të duhanit, gjithë tregtinë që kryenin venedikasit në bregdetin shqiptar dhe ta detyronin kapitalin venedikas të rriste kreditin në favor të tregtarëve shqiptarë, në mënyrë që mallrat e tyre të mos kalonin në skelat e tjera të Adriatikut e veçanërisht në Trieste. Por edhe këtu sa vinte e po shtohej numri i agjencive tregtare shqiptare.
Lidhjet e tregut të Shkodrës me krahinat e tjera nuk mund të kryheshin pa pengesa e rreziqe. Dihet se skelat e rrugët tregtare gjendeshin në sanxhakët fqinjë, ku rivaliteti i grupeve të ndryshme feudale për çështjen e pushtetit dhe të sipërmarrjeve të taksave, i kishte bërë këta sanxhakë fole grindjesh të vazhdueshme dhe njëkohësisht qendra të rrezikshme edhe për vetë pushtetin e Bushatllinjve në sanxhakun e Shkodrës. Kështu, bejlerët e Lezhës, që sundonin në fushën e Zadrimës, bënin pjesë në tarafin e rivalëve kryesorë të Bushatllinjve, të Begollajve të Pejës, dhe gëzonin përkrahjen luftarake të forcave mirditore të komanduara nga Gjon Marku; Toptanët e Krujës ishin lidhur me Çaushollajt e arratisur dhe kërcënonin aleatët e Bushatlliut; në gjirin e familjes së Alltunëve të Kavajës, të cilët ishin sipërmarrës të dytë të skelës së Durrësit, kishte hyrë një grindje për punë të kësaj sipërmarrjeje. Një gjendje e tillë kërkonte medoemos vendosjen e një pushteti të vetëm mbi këto krahina. Mehmet pashë Bushatlliu nuk ngurroi t’i hynte kësaj detyre me energji e zgjuarsi në kohën e luftës ruse-osmane të viteve 1768-1774.
Pasi mori pjesë me të gjitha forcat e sanxhakut në luftën kundër Malit të Zi më 1768, ai dërgoi nën komandën e djalit të madh, Mustafa Beut, një repart të fortë luftëtarësh në frontin rus në mars të vitit 1769, ndërsa një repart tjetër nën komandën e djalit të dytë, Mahmut Beut, mori pjesë në shtypjen e një kryengritjeje në More më 1770. Kështu ai mundi të fitonte besimin e Vezirit të Madh osman. Ky, pasi dënoi me vdekje Kahreman pashë Begollin e Pejës për rebelizëm dhe shpërdorim financiar, i dha Mehmet pashë Bushatlliut qeverisjen e sanxhakut të Dukagjinit dhe, nga ana tjetër, e gradoi Mustafa Beun pashë për një akt trimërie në luftë. Duke marrë zemër nga këto ofiqe, Mehmet Pasha u vërsul kundër krerëve kundërshtarë të Lezhës, të cilët i vari dhe mori në zotërim Zadrimën. Në të njëjtën kohë ai ndërhyri në Tiranë. Kështu bëri hapin e parë drejt vendosjes së pushtetit të vet mbi këto zona, që bënin pjesë në tregun ndërkrahinor të Shkodrës.
Në vitin 1771 Mehmet Pasha bëri hapin e dytë që do të shpinte në formimin e Pashallëkut të madh të Shkodrës. Pas disfatës së flotës osmane në betejën detare të Çesmës në Detin e Zi, ai i kërkoi Portës së Lartë komandën e një armate detare, të cilën u zotua ta krijonte me forcat e veta për mbrojtjen kundër rusëve në det dhe kundër aleatëve të tyre, malazezëve, në tokë. “Për faktin se rrethanat dhe gjendja e tanishme kërkojnë vendosjen e një personaliteti të fuqishëm në krye të punës, në atë të frontit, - thuhet në dekretin përkatës të emërimit të tij si vezir, - doli urdhri i lartë mbretëror që Mehmet Pashës t’i jepet posti e grada e lartë e vezirit..., dhe të birit të tij, Mahmudit, t’i jepet sanxhaku i Shkodrës me titullin mirimiran, ndërsa djalit tjetër t’i jepet një sanxhak sikurse Elbasani”. Grada e vezirit u shoqërua me shtrirjen e kontrollit të vezirit shkodran edhe në sanxhakun e Ohrit. Për këtë ngjarje, konsulli venedikas i Durrësit njoftonte qeverinë e vet në fillim të vitit 1772, se Mehmet Pasha u bë aq i fuqishëm, sa “prej kufijve venedikas gjer nën Manastir komandon absolutisht dhe e druajnë të gjithë”.
Kështu u zgjerua pushteti i Bushatllinjve mbi trojet e katër sanxhakëve, atje ku shtrihej më e fortë rrezja e veprimit të tregut ndërkrahinor të Shkodrës. I përbërë nga sanxhakët e Shkodrës, të Dukagjinit, të Ohrit dhe të Elbasanit, qysh në vitin 1771 u krijua kështu një formacion politik i bashkuar në dorën e një pashai të fuqishëm shqiptar, Pashallëku i madh i Shkodrës.
Skela e Durrësit kishte një rëndësi po aq të madhe për tregtinë e Pashallëkut të Shkodrës sa edhe skela e Shkodrës. Mirëpo oxhaqet e Alltunëve të Kavajës dhe të Toptanëve të Krujës ishin bërë pengesë e madhe për vendosjen e rregullit dhe të qetësisë në këtë zonë të varur drejtpërdrejt nga veziri i Shkodrës. Toptanët kishin mbyllur rrugët tokësore për tregtarët shkodranë. Për më tepër, këta tregtarë si dhe lundërtarët ulqinakë nuk gjenin në skelën e Durrësit mbrojtjen e duhur. Tarafët e tabakëve dhe të terzinjve, si dhe, në radhë të parë, tregtarët e Shkodrës kërkonin me çdo kusht, bashkë me lundërtarët e Ulqinit, përmirësimin e gjendjes së krijuar në zonën Durrës-Kavajë-Krujë.
Për zgjidhjen e kësaj çështjeje urgjente e me shumë rëndësi veziri i Shkodrës bëri për vete Alltunët nga Kavaja dhe u detyrua të pajtohej me Toptanët e Krujës. Kështu u hapën rrugët tregtare dhe zona e skelës së Durrësit u fut nën ndikimin e pushtetit të Shkodrës.
Ndërkohë Mehmet Pasha, sipas premtimit të tij, kishte marrë urdhër nga Porta për të dërguar në luftë me rusët një armatë detare dhe një ushtri tokësore. Por në vend të tridhjetë anijeve të mëdha me gjashtë mijë detarë, veziri përgatiti vetëm një të tretën. Edhe këtë fuqi, që e armatosi keq, e vonoi dhe e nisi në shtator 1772 nën komandën e të birit, Mustafa Pashës, vetëm kur midis palëve ndërluftuese ishte arritur një armëpushim. Po kështu ai i ktheu në Stamboll me duar zbrazur të dërguarit e sulltanit, të cilët kishin ardhur në Shkodër për të dërguar ushtrinë tokësore në frontin rus. Veziri nxori si shkak për këtë rritjen e rrezikut malazias, sepse prijësi i Malit të Zi, agjenti rus i quajtur Stefani i Vogël, po kërcënonte Podgoricën.
Në këtë mënyrë veziri Bushatlli i shkeli urdhrat perandorakë dhe zotimin e tij lidhur me luftën për të rregulluar punët e veta. Që të siguronte kufirin verior nga sulmet e kuçasve mbi fushën e Podgoricës dhe që të pengonte bashkimin e tyre me Malin e Zi, Mehmet Pasha u propozoi atyre të largoheshin me të mirë nga malet ku jetonin dhe të zgjidhnin brenda pashallëkut një truall tjetër për banim. Kur ky propozim nuk u pranua prej kuçasve, ushtria shkodrane hyri në muajin maj 1774 në Kuç dhe shkaktoi dëme të mëdha me qëllim që ta bënte të pabanueshëm, por edhe pas kësaj ekspedite kuçasit nuk iu nënshtruan.
Pas nënshkrimit të traktatit të paqes së Kyçyk Kajnarxhes, Porta e Lartë, e çliruar nga barra e luftës, e drejtoi vëmendjen nga Pashallëku i Shkodrës, kreu i të cilit po bëhej tepër i fuqishëm dhe i rrezikshëm. Mjeti më i mirë për ta neutralizuar ishte ndezja e armiqësisë me oxhaqet më të fuqishme kundërshtare.
Mehmet pashë Bushatlliu, duke ofruar 9 000 qese groshë për të marrë në sipërmarrje haset e sulltanit në Myzeqe, kishte dalë si rivali kryesor i Ahmet Kurt pashës së Beratit. Kurse ky ishte rival i Bushatlliut në sipërmarrjen e taksave të skelës së Durrësit dhe për komandën e zonës që përfshinte kjo sipërmarrje, e cila shtrihej gjer në afërsi të Lezhës.
Megjithëse veziri i Shkodrës paraqiti një ofertë më të madhe, motra e sulltanit, që e administronte dhe merrte të ardhurat e kësaj skele si sipërmarrëse e parë, pranoi ofertën e sundimtarit të Beratit. Mehmet pashë Bushatlliu vendosi të mos bindej. Kur Ahmet Kurt pasha, në prill të vitit 1775, hyri me 12 000 ushtarë në maliqanenë e Durrësit, veziri i Shkodrës dërgoi kundër tij ushtrinë shkodrane të komanduar nga dy bijtë e vet. Me këtë veprim filloi hapur konflikti me Stambollin dhe me veglën e tij, Ahmet Kurt pashën.
Më 14 korrik 1775 vdiq veziri plak i Shkodrës. Porta e Lartë emëroi në vendin e tij një besnik të saj, vezirin Mehmet pashë Kystendilin, dhe urdhëroi Ahmet Kurt pashën të hynte në zonën e Durrësit. Mirëpo ky vendim nuk përputhej me interesat e Bushatllinjve dhe të ajanëve aleatë të tyre në atë zonë. Aq më pak ai nuk pajtohej me interesat e tregtarëve shkodranë, të lundërtarëve ulqinakë si dhe të tregtarëve të tjerë të Veriut të Shqipërisë, që do të humbisnin përkrahjen e Bushatllinjve dhe monopolin e tregtisë së vendit.
Në kundërshtim me pushtetin qendror, ajanët shkodranë e fqinjë të grumbulluar në Shkodër u betuan të mos i bindeshin vezirit nga Kystendili dhe vendosën ta ndalnin me luftë hyrjen e Ahmet Kurt pashës në zonën e Durrësit. Ata zgjodhën Mustafa pashë Bushatlliun për komandant të ushtrisë shkodrane.
Më 12 shtator të vitit 1775 kjo ushtri prej 14 000 vetash u ndesh me forcat e Ahmet Kurt pashës në afërsitë e Peqinit, por u thye keqas duke humbur 4 000-5 000 veta, ndër të cilët ishte edhe kreu ushtarak mirditas Gjon Marku me 60 veta.
Pas kësaj disfate Porta e Lartë vendosi t’i shfaroste Bushtallinjtë dhe të nënshtronte përkrahësit e tyre. Për këtë qëllim ajo organizoi dy ekspedita ndëshkimore kundër tyre, duke ngritur më këmbë oxhaqet kundërshtare të Bushatllinjve, të cilat i vuri nën komandën e vezirit, Mehmet pashë Kystendilit. Në këto ekspedita morën pjesë Ahmet Kurt pasha, Çaushollajt, Toptanët dhe agallarët e Ishmit. Ndërsa ekspedita e parë pësoi disfatë, e dyta nuk u realizua gjer në fund, sepse paria shkodrane i mbeti besnike Bushatllinjve. Porta e Lartë, pasi kishte shpallur luftën me Persinë, pranoi t’i falte rebelët shkodranë duke e kufizuar pushtetin e tyre vetëm në sanxhakun e Shkodrës dhe duke i detyruar ata të paguanin një dëmshpërblim prej 2 000 qesesh.
Pashallëku i Shkodrës u gjymtua rëndë, por vetëm përkohësisht. Ndërkaq mbetën shkaqet ekonomike e shoqërore që kërkonin një pushtet vendor të fortë e të përqendruar.

Qëndresa e Mahmud pashë Bushatlliut kundër Stambollit
Sipërmarrja e skelës së Durrësit qëndroi në dorën e Ahmet Kurt pashës rreth pesë vjet. Ky feudal i fuqishëm dhe paria që e përkrahte atë në Kavajë, Peqin, Ishëm e në Tiranë, u përpoqën të nxirrnin për vete përfitime të shumta e shpesh në dëm të banorëve. Ata mbyllën rrugët tregtare dhe limanet për shkodranët e ulqinakët. Kjo masë u dha mundësi venedikasve të shtinin përsëri në dorë monopolin e tregtisë dhe të lundrimit që kishin pasur para ardhjes në fuqi të Bushatllinjve. Si pasojë, pakënaqësia e banorëve arriti kulmin. E pakënaqur ishte edhe motra e sulltanit, së cilës iu pakësuan së tepërmi të ardhurat nga maliqaneja e Durrësit.
Veprimtaria e tregtarëve elbasanas, beratas, kavajas, krutanë e tiranas nuk mund ta zëvendësonte atë të tregtarëve shkodranë e ulqinakë, si dhe rolin vendimtar të kapitalit tregtar shkodran në jetën ekonomike të skelës së Durrësit. Prandaj motra e sulltanit nuk ngurroi më 1781 t’ia hiqte komandën e sundimtarit të Beratit dhe t’ia jepte Mahmud pashë Bushatlliut (1749-1796). Për të siguruar mbrojtjen e rrugës tregtare midis Shkodrës e Prizrenit, ajo ndërhyri që Bushatlliut të ri t’i jepej edhe qeverisja e sanxhakut të Dukagjinit.
Pas vendosjes së pushtetit të Mahmut Bushatlliut në këto vise, rrugët u hapën e u sigurua qarkullimi i lirë nga bregdeti gjer në thellësi të Kosovës e të Maqedonisë, prodhimet e të cilave drejtoheshin për në skelat e Adriatikut. Jeta ekonomike u gjallërua shumë shpejt. Mahmud Pasha, duke ndjekur politikën ekonomike të të atit, e zgjeroi pjesëmarrjen në tregti e në lundrim dhe shtiu në dorë sipërmarrje të shumta, ndër të cilat edhe atë të nxjerrjes dhe të shitjes së serës së Selenicës së Vlorës. Ashtu si i ati, ai përdori pushtetin e vet për të përkrahur tregtarët vendas kundër atyre venedikas, të cilët humbën përsëri atë pjesë të tregtisë së drithrave, të vajit e të ziftit që kishin vënë në dorë gjatë viteve 1775-1780.
Më 1784 Mahmud Pasha arriti të siguronte për vëllanë e vet, Ahmet Beun, qeverisjen e sanxhakut të Ohrit bashkë me gradën pashë. Ndërkohë ai i siguroi kunatit të vet, Sulejman pashë Vërlacit, qeverisjen e sanxhakut të Elbasanit. Në këtë mënyrë Mahmud pashë Bushatlliu e përtëriu Pashallëkun e Shkodrës. Ndryshe nga sundimtarët e sanxhakëve të tjerë, ai e lidhi fuqizimin e tij politik me zhvillim ekonomik të pashallëkut.
Kujdes të veçantë Bushatlliu i ri tregoi për ushtrinë. Krijoi një ushtri të rregullt, e cila dy-trefishohej me forcat luftarake të ajanëve aleatë vartës dhe me ato, që vinin prej malësive sipas zakonit “burrë për shtëpi”, kur bënte thirrje me tri të shtëna topi nga kështjella e Rozafës.
Qysh nga viti 1782, Mahmut Pasha kishte forcuar pushtetin në pashallëk e po vepronte me vullnetin e vet, duke mos përfillur fermanet e Portës së Lartë. Konsujt venedikas njoftonin qeverinë e tyre se ai po punonte për t’u bërë sa më i pavarur. Komandantin e kështjellës së Shpuzës, që kishte ngritur krye me rastin e dy ekspeditave të vitit 1775-1776, në shkurt të vitit 1785 e detyroi të largohej pa kundërshtimin më të vogël. Katër muaj më vonë, me ushtrinë e riorganizuar, shkeli dhe nënshtroi Malin e Zi të rebeluar qysh nga lufta e viteve 1768-1774. Pasi mori tributin e prapambetur dhe pengjet e bindjes dhe të nënshtrimit, në rrugën e kthimit për në Shkodër ndëshkoi rëndë krahinën e Pastroviqit për punë të një provokimi të armatosur të kryer me nxitjen e autoriteteve të Venedikut. Qëllimi i këtij provokimi kishte qenë shpresa se Porta e Lartë, për të mos krijuar një skandal politik me Republikën e Shën Markut, do ta hiqte qafe këtë pasha të pabindur dhe të rrezikshëm si për autoritetin e sulltanit në Shqipëri, ashtu edhe për sigurinë e zotërimeve venedikase në kufi të Pashallëkut të Shkodrës dhe për interesat ekonomikë të republikës në këtë trevë.
Menjëherë pas nënshtrimit të Malit të Zi, Mahmud Pasha u vërsul në drejtim të Elbasanit e të Beratit, sepse armiku i vjetër i Bushatllinjve, Ahmet Kurt pasha, kishte tërhequr nga ana e vet pashanë e Elbasanit dhe u kishte mbyllur limanet ulqinakëve. Gjatë muajve korrik e gusht 1785, pasi siguruan nga ana juglindore bashkëpunimin e Ali pashë Tepelenës, armikut të sundimtarit të Beratit, që e kishte penguar të merrte qeverisjen e sanxhakut të Janinës, Mahmud Pasha dhe i vëllai Ahmed Pasha, e nënshtruan qeveritarin e Elbasanit dhe e ndëshkuan Ahmet Kurt pashën, duke i rënë kryq e tërthor sanxhakut të tij. Duke u kthyer nga Korça, Mahmud Pasha dhe Ahmet Pasha nga Buzi i Tepelenës, thyen ushtrinë kryesore të qeveritarit të Beratit në Peqin, pikërisht aty ku ushtria shkodrane kishte pësuar disfatën e madhe dhjetë vjet më parë.
Këto fushata e ngritën më lart autoritetin e Bushatllinjve në sy të të gjithë feudalëve shqiptarë dhe i ndanë ata në përkrahës e në kundërshtarë të tyre. Në të njëjtën kohë, këto fushata shkaktuan zemërimin e Portës së Lartë dhe të Senatit të Venedikut dhe, nga ana tjetër, tërhoqën vëmendjen e atyre shteteve evropiane që kishin interesa të kundërta me Perandorinë Osmane. Në radhë të parë ishte diplomacia e Austrisë, që filloi ta inkurajonte Bushatlliun për veprime më të guximshme kundër varësisë ndaj Stambollit.
Për shkak të fushatës kundër sanxhakëve të Elbasanit e të Vlorës, që Porta e Lartë e quajti veprim rebel, sulltani i shpalli dy Bushatllinjtë dhe Ali pashë Tepelenën si kryengritës dhe në vjeshtë të vitit 1785 dha urdhër për të përgatitur një ekseditë të madhe ndëshkimore kundër Shkodrës. Këto masa e shtynë Bushatlliun që ta shndërronte mosbindjen e tij në kryengritje. Ndërkaq afrimi i luftës së Rusisë dhe Austrisë kundër Perandorisë Osmane që po shqetësonte diplomacinë evropiane, i nxiti disa nga pashallarët shqiptarë, me Mahmud Pashën në krye, ta shikonin kryengritjen si rrugën e vetme për shpëtimin nga sundimi i një perandorie që dukej se po shembej. Ndaj Mahmud Pasha, në vend që të pranonte faljen dhe gradën e vezirit që i ofroi Porta e Lartë në prag të luftës me Rusinë e Austrinë, në prill të vitit 1786, shpalosi zyrtarisht flamurin e luftës.
Forcat e ushtrisë kryengritëse të përbëra, sikurse shkruante një funksionar i lartë osman në një raport dërguar Portës së Lartë, nga ushtarë e bylykbashë shqiptarë, të veshur me kostumet e tyre popullore të krahinës së Shkodrës dhe të atyre fqinje me të, gjetën shumë shpejt përkrahje në të gjithë Kosovën gjer në Kystendil. Ato patën ndihmën e një vargu feudalësh të Kosovës, të cilët autori i këtij raporti i quante “tradhtarë”. Pastaj kryengritja u shtri edhe në Shqipërinë e Jugut. Ahmet Kurt pasha i Beratit ndoqi shembullin e Bushatllinjve, i shtyrë nga i njëjti shqetësim për fatin e Perandorisë Osmane, dhe u ngrit kundër Stambollit, duke u pajtuar dhe duke u bashkuar me Mahmud Pashën. Kështu forcat ushtarake kryengritëse të dy feudalëve më të fuqishëm shqiptarë u shtrinë në të gjithë Shqipërinë dhe në Maqedoni.
Nga muaji prill i vitit 1786 e gjer në mars të vitit 1787, kryengritja thuajse nuk ndeshi në ndonjë qëndresë serioze si nga forcat kundërshtare në Shqipëri, ashtu edhe nga forcat ushtarake të vezirëve të Rumelisë dhe të Bosnjës. Vezirët e Rumelisë dhe të Bosnjës, të urdhëruar nga Porta e Lartë, e cila shpresonte se mund t’i kthente kryengritësit në rrugën e bindjes, mbajtën qëndrim pasiv. Në këto kushte Bushatlliu përvetësoi të gjitha të ardhurat shtetërore, vuri dorë mbi shtatë barrë të hollash nga thesarët e Beogradit dhe të Vidinit dhe, me anë të njerëzve të vet, mori në dorë qeverisjen e viseve të pushtuara. Hovi i papërmbajtur luftarak, trimëria dhe guximi i rrallë, si dhe fitoret kundër pashallarëve rivalë, bënë që pashai shkodran të mbiquhej “Kara Mahmud Pasha” (Mahmud Pasha i zi, i tmerrshëm). Mirëpo, kur Porta e Lartë pa se shpresat për t’i bindur kryengritësit ishin të kota dhe se çifligarët e tjerë shqiptarë mund të bashkoheshin me ta, mori masa për të përçarë forcat shqiptare, si edhe për përgatitjen e një ekspedite të madhe kundër Shkodrës. Për këtë qëllim ajo i kënaqi ambiciet për pushtet të katër personaliteteve politike shqiptare: Ali pashë Tepelenës i dha qeverisjen e sanxhakut të Tërhallës, Ibrahim bej Vlorës i dha gradën e pashës dhe sanxhakun e Janinës, Mehmet pashë Çaushollit qeverisjen e sanxhakut të Shkodrës dhe Mustafa bej Toptanit komandën e maliqanesë së Durrësit. Më në fund, në mars të vitit 1787, Porta e Lartë arriti të mënjanonte Ahmet Kurt pashën, duke e helmuar me anë të mjekut të tij, dhe futi të birin dhe dhëndrin në grindje për trashëgimin e pushtetit. Me këto mënyra ajo arriti të bënte për vete krerët e Toskërisë dhe t’i shkëpuste ata nga lëvizja kryengritëse e kryesuar nga Kara Mahmud Pashë Bushatlliu.
U bë e qartë se feudalët e Toskërisë, të tërhequr edhe nga interesat e tyre vetjake, nuk qenë në gjendje të arrinin në një bashkim politik të qëndrueshëm me ata të Gegërisë. Kështu, Porta krijoi kushtet e nevojshme për të ndërmarrë ekspeditën e saj të madhe ndëshkimore kundër Shkodrës. Kjo ekspeditë shërbeu për të përçarë edhe radhët e feudalëve të Gegërisë, vartës e aleatë të Bushatllinjve.
Megjithëkëtë, Kara Mahmudi nuk hoqi dorë nga rruga e nisur. Për ta fuqizuar kryengritjen, ai u mundua të tërhiqte në të sa më shumë njerëz nga radhët e shtresave të gjera popullore. Për këtë qëllim ai premtoi se do të lehtësonte gjendjen ekonomike të shtresave popullore duke shpallur se do t’i falte nga taksat për 20 vjet. Ai shfrytëzoi njëkohësisht edhe urrejtjen e trashëguar të shqiptarëve kundër sunduesve të huaj osmanë, e sidomos emrin e heroit kombëtar të shek. XV, që vazhdonte të rronte në popull si simbol i luftës për liri dhe e shpalli veten pasardhës të Skënderbeut. Si pasojë, Mahmud Pasha dhe i vëllai korrën disa fitore ushtarake kundër Mehmet pashë Çaushollit në afërsitë e Prishtinës dhe kundër Mahmud pashë Ajdoslliut pranë Shkupit, si dhe bënë një qëndresë këmbëngulëse e me shumë humbje për armikun në kufijtë e sanxhakut të Shkodrës. Me këto fitore ata arritën të vononin për disa muaj përparimin e fuqive të shumta ushtarake të Portës drejt Shkodrës. Por epërsia numerike e forcave osmane, lëkundjet e feudalëve, aleatë të Bushatllinjve dhe veçanërisht tradhtia e disa funksionarëve të tij, bënë që, në pjesën e dytë të muajit gusht, t’u dorëzoheshin njëri pas tjetrit forcave detare e tokësore osmane qytetet e Tivarit, Ulqinit dhe më në fund edhe qyteti i Shkodrës. Kështu forcat kryengritëse u përçanë. Më 26 gusht, pas vrasjes së Ahmet pashë Bushatlliut në një pusi, Kara Mahmudi bashkë me 250-300 veta nga më besnikët e tij, u mbyll në kështjellën e Shkodrës. Ushtria e Portës filloi rrethimin e kështjellës së Rozafës. Kështu u krijua një gjendje shumë e vështirë për Bushatlliun.
Ndërkohë edhe në radhët e rrethuesve lindën vështirësi serioze, siç qenë ato lidhur me furnizimin e trupave me municione, ushqime e të holla, që filluan të shfaqeshin menjëherë pas fillimit të luftës me Rusinë. Këto vështirësi shkaktuan përçarje në radhët e komandës osmane. Valiu i Rumelisë dhe Mehmet pashë Çausholli morën masa që t’i nxirrnin ushqimet e nevojshme me anë grabitjesh dhe dhunimesh të popullsisë vendase. Valiu i Bosnjës dhe komandanti i flotës, bashkë me forcat e tyre, u larguan nga veprimet luftarake. Kjo përçarje e ndryshoi situatën në favor të Bushatlliut. Rol vendimtar pati ndërhyrja e qytetarëve të Shkodrës, e fshatarëve rreth saj dhe e malësorëve të Hotit, të Shalës, të Shoshit, të Postribës etj. Të zemëruar nga grabitjet, vrasjet dhe nga përdhunimet e kryera prej forcave ushtarake të valiut të Rumelisë dhe të Mehmet pashë Çaushollit, më 25 nëntor, 8 000 ushtarë vendas u vërsulën njëkohësisht bashkë me garnizonin e kështjellës mbi rrethuesit dhe i shpartalluan aq keq sa, në Shkodër e nëpër rrugët gjer në Drin, mbetën rreth gjashtë mijë të vrarë përveç robërve. Ndër të vrarët ishte edhe vetë Mehmet pashë Çausholli.
Një disfatë të tillë trupat osmane nuk e kishin pësuar prej shumë vitesh në Shqipëri. Me qëllim që konflikti të merrte fund dhe të mos bëheshin më viktima të një ekspedite ndëshkimore të re, qytetarët e Shkodrës kërkuan qysh të nesërmen e fitores që sulltani të falte Kara Mahmudin dhe ky të lironte robërit e të pajtohej me pushtetin qendror.
Pas shpartallimit të valiut të Rumelisë dhe Mehmet pashë Çaushollit, raporti i ri i forcave në lëmin ndërkombëtar dhe në pashallëk e vuri Mahmud pashë Bushatlliun para dy rrugëve: ose të pajtohej me Portën e Lartë, ose të ecte në rrugën e shkëputjes dhe të lidhej me fuqitë armike të saj për të vazhduar luftën.
Ata feudalë të sanxhakut, që e kishin braktisur dhe tradhtuar gjatë kryengritjes, nuk përbënin për të një mbështetje të sigurt. Përkundrazi, ata kërkonin nënshtrimin ndaj sulltanit e madje largimin e Bushatlliut nga pushteti i pashallëkut. Edhe pronarët e vegjël, që përbënin shumicën myslimane të banorëve të qyteteve, sidomos të Shkodrës, ndonëse e kërkonin për qeveritar, e kushtëzonin këtë me nënshtrimin e tij ndaj sulltanit. Në këtë qëndrim ndikuan edhe dëmi që shkaktoi bllokimi i rrugëve tokësore e detare, i cili paralizoi veprimtarinë ekonomike të qytetit dhe frika e një ekspedite të dytë. Ndërsa banorët e krishterë dhe në veçanti malësorët të cilët përbënin shumicën e ushtrisë së Bushatlliut, ishin për vazhdimin e kryengritjes, për t’u marrë vesh me fuqitë e krishtera armike të Portës, me Rusinë e sidomos me Austrinë, nën mbrojtjen e së cilës ishte futur kisha katolike. Duke mos pasur më besim te falja nga ana e Portës dhe duke qenë i bindur për shkatërrimin e shpejtë të Perandorisë Osmane, Mahmud Pasha prirej për rrugën e dytë.
Ngjarjet e Shkodrës tërhoqën vëmendjen e diplomacisë ruse e austriake, sidomos pas hyrjes në luftë të Perandorisë Austriake kundër Portës së Lartë, në janar të vitit 1788.
Oborret e Petërsburgut dhe të Vjenës ngarkuan diplomatët e tyre që t’i premtonin Bushatlliut përkrahje ekonomike e ushtarake për të vazhduar kryengritjen kundër Stambollit dhe për të marrë pjesë në luftë në ndihmë të veprimeve të tyre ushtarake. Porta e Lartë, nga ana e vet, u kërkoi shkodranëve kokën e qeveritarit të tyre, përndryshe Shkodra do të shkatërrohej nga një ekspeditë e dytë dhe banorët e saj do të trajtoheshin si robër për pesë vjet rresht. Në shkurt të vitit 1788 filluan të gjallëroheshin pashallarët e Sarajevës dhe të Beratit, si dhe komandanti i maliqanesë së Durrësit, Mustafa pashë Toptani, që bashkëpunoi me krerët kundërshtarë në sanxhakun e Shkodrës. Krahinat e Pogradecit, të Shpuzës, të Kuçit dhe të Piprit ngritën krye me armë, kurse Mustafa pashë Toptani kërcënoi me luftë aleatët e Bushatlliut në Kavajë e në Tiranë dhe mbylli rrugët.
Me gjithë këtë gjendje të rëndë, Mahmud Pasha me forcat e tij ushtarake arriti të nënshtronte përsëri krahinat e Veriut, të ndëshkonte krerët e tyre kundërshtarë dhe ata të qytetit të Shkodrës, që ishin lidhur me ta, dhe të dëbonte nga qyteti një varg familjesh të dyshimta. Por ai nuk mundi t’u shkonte në ndihmë aleatëve evropianë, sepse këto ngjarje kishin shkaktuar lëvizje në popullsinë qytetare dhe ai ruhej nga ndonjë kryengritje në Shkodër.
Në muajin maj të vitit 1788, Mahmud Pasha u takua në kështjellën e Rozafës me një përfaqësues të ambasadorit rus në Venedik. Në këtë takim Bushatlliu pranoi të vazhdonte kryengritjen kundër “armikut të përbashkët” (Perandorisë Osmane) dhe u zotua të lehtësonte hyrjen e trupave ruse në Stamboll, duke pushtuar Shqipërinë deri në Manastir e një pjesë të Maqedonisë deri në Selanik. Kundrejt kësaj pjesëmarrjeje në luftë, ai kërkoi t’i jepej një shumë të hollash për të bërë për vete pashallarët shqiptarë dhe të dërgohej në bregdet një skuadër anijesh luftarake për të kërcënuar ose, po të ishte nevoja, për të bombarduar ato qytete që do të mbanin anën e Portës. Gjithashtu ai kërkoi të njihej autonomia e tokave të kontrolluara prej ushtrisë shqiptare, një autonomi politike e fetare, nën mbrojtjen e fronit perandorak rus, siç ndodhi me Hanatin e Krimesë. Kjo marrëveshje duhej të miratohej nga Katerina II e Rusisë.
Ndërsa pritej ky miratim, sipas një kërkese që kishte bërë vetë Bushatlliu me anë të kryepeshkopit të Tivarit, Gjergj Radovanit, oborri i Vjenës dërgoi përfaqësuesit e vet në Shkodër. Kjo përfaqësi mbërriti në Shkodër në mesin e muajit qershor, pavarësisht se diplomatët rusë ishin përpjekur për ta penguar.
Kërkesat e Bushatlliut ishin pothuajse të njëllojta me ato që iu parashtruan përfaqësuesit rus. Por kërkohej që vendi të vihej jo nën mbrojtjen e Rusisë, por të shtëpisë së Habsburgëve. Austriakët synonin tërheqjen e forcave të qeveritarit të Shkodrës, në ndihmë të ushtrive të tyre në luftën për pushtimin e Bosnjës. Por, kur dërgata austriake mori rrugën e kthimit, forcat kundërshtare të Bushatlliut kapën dhe vranë të gjithë pjesëmarrësit e saj. Kështu nuk mbeti asnjë shpresë për lidhje me Vjenën. Petërsburgu nga ana e vet nuk dha përgjigje. Bushatlliut nuk i mbeti veçse rruga e pajtimit me Portën e Lartë.
Ndërkohë, i detyruar nga rrethanat e luftës, divani i sulltanit kishte ndryshuar mendim dhe i premtoi Kara Mahmudit faljen dhe gradën e vezirit, në qoftë se ai merrte pjesë në luftë me forcat e veta në frontin e Bosnjës kundër austriakëve. Bushatlliu e pranoi këtë premtim, por duke i shkëputur Portës së Lartë qeverisjen e sanxhakut të Ohrit dhe atij të Elbasanit, si dhe gradën e pashës për të vëllanë, Ibrahim Beun, dhe për të nipin, Mehmet Beun. Kështu Pashallëku i Shkodrës e përforcoi përsëri pozitën e vet. Jeta ekonomike filloi të gjallërohej.
Pjesëmarrja e Bushatlliut në këtë luftë, gjersa u nënshkrua me Austrinë traktati i paqes së Sistovës (4 gusht 1791), i shërbeu përgatitjes për kryengritjen e dytë. Duke shfrytëzuar gradën e vezirit dhe të kryekomandantit të frontit të Vidinit, Kara Mahmudi grumbulloi sasi të rëndësishme të hollash dhe armatimesh, të cilat i dërgoi në Shkodër.
Por lufta nuk vazhdoi më tej. Duke iu trembur përhapjes së ideve të revolucionit frëng edhe Rusia, ashtu siç kishte bërë më parë Austria, shpejtoi të nënshkruante traktatin e paqes me Perandorinë Osmane në Jassi, më 2 janar 1792. Kështu shteti osman shpëtoi nga shkatërrimi. Por kriza e brendshme e tij u thellua më tej, prandaj sulltan Selimi III filloi përpjekjet për të përqendruar pushtetin e për të modernizuar ushtrinë. Këto reforma, që njihen me emrin “Nizam-i-xhedid”, nuk përputheshin me interesat e parisë së provincave. Për rrjedhim, kundër reformave të sulltan Selimit u organizua me shpejtësi një qëndresë e gjerë e kryesuar nga ulematë dhe nga feudalët e çifligarët më të fuqishëm të provincave. Mahmud pashë Bushatlliu e Ali pashë Tepelena ishin nga më kryesorët në Gadishullin Ballkanik.
Pasi u kthye në Shkodër, Bushatlliu dha shenjat e para të një kryengritjeje të dytë. Ai e filloi atë me një fushatë ndëshkimore e nënshtrimi të feudalëve përkrahës të Stambollit. Këtë e bëri jo vetëm brenda katër sanxhakëve që përbënin Pashallëkun e Shkodrës gjer në atë kohë, por edhe në sanxhakët e Prizrenit e të Shkupit, ku, për shkak të lidhjeve të tyre ekonomike me Shkodrën dhe të prirjeve separatiste të vezirit të saj, një pjesë e parisë feudale dhe tregtare të këtyre qendrave morën anën e tij. Kundërshtarët e vezirit shkodran në qytetet e rrethet e Pejës, të Prishtinës, të Shkupit, të Ohrit dhe të Elbasanit njohën tani goditjen e rëndë të tij që i çoi deri në shfarosje. Kështu filloi periudha e kryengritjes së dytë, e cila synonte shkëputjen e plotë nga varësia e Portës. Veziri i Shkodrës tanimë nuk i nënshtrohej fare autoritetit të Portës. Ai nuk nxirrte më taksa për thesarin perandorak, por i dëbonte gjyqtarët e Stambollit dhe vetëm fjala e tij ishte ligj. Kjo kryengritje e shkëputi faktikisht pjesën më të madhe të tokave shqiptare nga perandoria.
Politika e re e Mahmudit shkaktoi një reaksion të fortë, që filloi në gjirin e vetë familjes së Bushatlliut, te vëllai dhe nipi i tij. Këta u vunë në krye të atij grupi feudalësh, të cilët ishin kundërshtarë të shkëputjes së vendit nga Perandoria Osmane, duke e quajtur atë të rrezikshme për jetën, pasuritë dhe për postet e tyre. Prandaj e braktisën atë. Kjo i dha dorë sulltanit të merrte masa të shpejta. Në fillim të vitit 1793 ai nisi kundër Shkodrës një ekspeditë ndëshkimore. Ekspedita, e përbërë nga forcat e shtatë pashallarëve shqiptarë me në krye valiun e Rumelisë, Beqir Pashën, mundi të mbërrinte në Shkodër vetëm pas tetë muajsh. Pas një qëndrese të fortë, Mahmud Pasha u detyrua më së fundi të mbyllej në kështjellë më 1787. Edhe këtë herë shumica e parisë vartëse dhe e aleatëve e braktisën, duke u besuar premtimeve të Portës së Lartë që kishte shpallur se do t’u njihte privilegjet që kishin. Por fshatarët e malësorët dhe shtresat e gjera qytetare shkodrane, të shqetësuara nga mundësia e kthimit të anarkisë, nuk ndoqën rrugën e krerëve feudalë. Të mbushura edhe me urrejtjen e një populli që nuk mund t’i duronte aktet e dhunshme të pushtuesit të huaj, ato u bashkuan me vezirin kryengritës dhe i shpartalluan përsëri forcat qeveritare, duke u shkaktuar dëme shumë të rënda.
Përçarja e lëkundjet e aleatëve të vet vendas si dhe frika nga një ekspeditë tjetër e Portës e detyruan Mahmud Pashën, me gjithë fitoren që korri, të shpallte përsëri faljen e të gjithë atyre që e kishin braktisur, të lironte robërit e kapur dhe të padiste vëllanë e nipin si shkaktarë të vërtetë të konfliktit, kurse sulltanin ta paraqiste si viktimë të mashtrimit të tyre. Ndërkaq, me anën e klerit katolik ai siguroi ndërmjetësinë e oborrit të Spanjës, për t’i kërkuar falje sulltanit. Por të gjitha këto veprime, ashtu si edhe më 1787, nuk shprehnin ndjenjat e mendimet e vërteta të tij.
Ndërmjetësimi i përfaqësuesit diplomatik të Spanjës në Stamboll, vështirësitë e mëdha financiare të perandorisë e, mbi të gjitha, pamundësia e Portës për të organizuar një ekspeditë te re bënë që në muajin mars të vitit 1795, sulltan Selimi III t’i jepte Bushatlliut faljen, me kusht që të zotohej se nuk do të ngrinte krye më, të derdhte në thesarin perandorak shumat e mëdha të taksave të prapambetura nga e kaluara dhe të pranonte zbatimin e reformave ushtarake e financiare.
Gjersa erdhi falja, Bushatlliu e përforcoi përsëri pozitën e vet dhe i nënshtroi sanxhakët e Ohrit dhe të Elbasanit duke ua dhënë për qeverisje të vëllait dhe të nipit, të cilët ishin kthyer në Shkodër e i kishin kërkuar falje. Veziri i Shkodrës i kërkoi edhe Ali pashë Tepelenës të hiqte dorë nga orvatja e të birit, Myftar Pashës, për të qeverisur sanxhakun e Ohrit dhe për të vënë dorë mbi sipërmarrjen e Durrësit. Në vjeshtën e vitit 1795 ai shpartalloi edhe forcat e pashallarëve kosovarë, të cilët ishin lidhur kundër tij dhe kishin marrë pushtetin në Prizren. Këtë fat pësoi edhe Jusuf bej Dibra, i cili kishte guxuar të dëbonte nga Dibra qeveritarin e vendosur prej Bushatlliut.
Këto veprime që ishin në kundërshtim me kushtet e faljes, i acaruan përsëri marrëdhëniet e Stambollit me vezirin e pabindur të Shkodrës. Por Porta e Lartë, e mbërthyer nga reaksioni i brendshëm kundër reformave, nuk ishte aspak në gjendje të merrte masa energjike kundër tij.
Mahmud Pasha e drejtoi tani vëmendjen kundër krahinave malore shqiptare të Kuçit, të Piprit e të Palabardhit, të cilat, qysh nga lufta ruso-turke e viteve 1787-1792, ishin bashkuar me Malin e Zi dhe i kishin dalë duarsh vezirit të Shkodrës. I zënë me ngjarjet e lartpërmendura, Kara Mahmudi nuk kishte pasur kohë të merrej me to. Kurse tani rrethanat ndërkombëtare kishin ndryshuar. Franca ishte hedhur në sulm kundër monarkive evropiane, dhe oborret e Vjenës e të Petërsburgut i kishin lënë mbas dore synimet e tyre në Mal të Zi. Kjo gjendje e re politike i dha mundësi Bushatlliut të përgatitej për nënshtrimin e tyre. Edhe diplomacia frënge, për të mos lejuar që Mali i Zi t’i shërbente si bazë politikës ruse e austriake dhe, me qëllim që të tërhiqte qeveritarin e Shkodrës nga ana e Francës, krijoi lidhje me Bushatlliun me anë të ambasadorit të saj në Venedik. Gjeneral Bonaparti, i cili pas nënshtrimit të Italisë Veriore projektonte të pushtonte edhe Dalmacinë, dërgoi në Shkodër në muajin maj 1796 shtatë specialistë ushtarakë për organizimin më të mirë të ushtrisë shqiptare si dhe shtatë galera me municione e ushqime për fushatën që Kara Mahmud Pasha kishte parasysh të ndërmerrte kundër Malit të Zi. Por këto të fundit u konfiskuan në det prej venedikasve, që dyshonin se fushata e Bushatlliut drejtohej edhe kundër tokave të tyre.
Në korrik të vitit 1796 tri reparte të sundimtarit të Shkodrës hynë në Mal të Zi. Malazezët dhe malësorët e tri krahinave shqiptare të lidhur me ta i kishin dërguar fjalë vezirit të Shkodrës se do të luftonin gjer në pikën e fundit të gjakut po t’i sulmonte. Dhe me të vërtetë forcat e Bushatlliut ndeshën në një mbrojtje shumë të fortë, që i detyroi ato të tërhiqeshin dhe që bëri të dështonte sulmi. Në shtator, Kara Mahmud Pasha e përsëriti sulmin mbi Malin e Zi, por edhe këtë herë ushtria e tij nuk përparoi dot, kurse ai vetë bashkë me shtabin e tij, në të cilin ishin edhe katër oficerë francezë, ra në kurth, me sa duket i tradhtuar, u rrethua dhe u vra nga malazezët (1796).

Rëndësia dhe karakteri i Pashallëkut të Shkodrës
Dëshmitë shkodrane të kohës, të shkruara dhe gojore, duke e cilësuar Kara Mahmudin “asllan i Shkodrës” e “i madhi Kara Mahmud Pasha” dhe duke e krahasuar atë “me të shkëlqyeshmin Kastriot”, tregojnë konsideratën që shkodranët bashkëkohës kishin për të. Vrasja e tij u prit me keqardhje të veçantë në Pashallëkun e Shkodrës e në Mal të Zi dhe u konsiderua si fatkeqësi për vendin. Kurse dëshmitë e huaja bashkëkohëse, duke theksuar se Kara Mahmudi “e mbajti vendin të pavarur gjer në atë shkallë sa u duk se synonte të bëhej sundimtar absolut”, ose se “talenti i tij, trimëria e tij, pasuria e tij dhe bindja e popullit që sundonte, kanë treguar përherë pavarësinë e vërtetë të tij”, nxjerrin në dritë se konsiderata e popullit për “Vezirin e Shqipërisë” lidhej kryesisht me veprimtarinë politike të ndjekur prej tij e, në radhë të parë, me qeverisjen e pavarur të Pashallëkut të Shkodrës.
Kara Mahmudi kishte bërë për vete shumicën e popullsisë të Pashallëkut të Shkodrës, e cila e mbështeti atë fuqimisht dhe i doli zot duke rrëmbyer armët në çastet më të vështira të konfliktit të armatosur me pushtetin qendror e rivalët e vet brenda vendit. Kjo tregon se veprimtaria politike e tij pasqyronte aspiratat themelore të kësaj popullsie, për të jetuar e pavarur nga pushteti i Stambollit dhe se lufta e banorëve të Pashallëkut të Shkodrës, të udhëhequr prej Kara Mahmudit ishte vazhdim i luftës së popullit shqiptar kundër zgjedhës së huaj osmane. Pra, synimi përfundimtar i veprimtarisë së tij politike ishte dobësimi e çrrënjosja e pushtetit qendror të sulltanit në Pashallëkun e Shkodrës dhe zëvendësimi i tij me pushtetin e përqendruar të Kara Mahmudit. Me fjalë të tjera, Pashallëku i Shkodrës të shndërrohej në një shtet feudal shqiptar të pavarur ose dhe vasal të ndonjërës nga Fuqitë e Mëdha të Evropës, siç treguan projektmarrëveshjet me përfaqësuesit e Rusisë dhe të Austrisë.
Kara Mahmudi arriti të dobësonte në një shkallë të theksuar pushtetin qendror të sulltanit në Pashallëkun e Shkodrës. Brenda këtij pashallëku veprohej kryesisht sipas urdhrave të pashait shkodran, të cilat ishin të detyrueshme për të gjithë banorët, madje edhe për shtetasit e huaj, ndonëse konsujt e tyre protestonin kur ato urdhra nuk përputheshin me marrëveshjet e përfunduara midis qeverive të tyre dhe Portës së Lartë. Kara Mahmudi hyri në bisedime për marrëveshje ushtarake e politike me fuqitë e krishtera, armike të Perandorisë Osmane dhe, në kundërshtim me ndarjen administrative të saj e pa pëlqimin e Stambollit, shtriu pushtetin e vet në sfera administrative-ushtarake të tjera nga ato që i takonin si pasha e si vezir. Këto e të tjera veprime si këto, ashtu dhe qëndresat e armatosura kundër ushtrive qeveritare që u dërguan kundër tij, treguan se Bushatlliu kishte marrë rrugën drejt pavarësisë, se ai kishte krijuar një sundim efektivisht autonom në zotërimet që përfshinin Shqipërinë Veriore e Verilindore ose mbarë Gegërinë. Vdekja e tij e parakohshme (1796) nuk e lejoi të realizonte deri në fund synimin për shndërrimin e pashallëkut të tij në një shtet shqiptar, qoftë edhe tributar apo vasal ndaj Perandorisë Osmane ose ndaj ndonjë shteti evropian.
Megjithëkëtë, rezultatet kryesore të veprimtarisë politike të Kara Mahmud Pashës, përhapja e forcimi i lidhjeve ekonomike midis krahinave të Shqipërisë Veriore e Verilindore dhe bashkimi i tyre nën pushtetin e një familjeje të fuqishme feudale shqiptare ishin dy hapa të mëdhenj përpara drejt krijimit të shtetit kombëtar shqiptar. Prandaj veprimtaria e Bushatlliut shënoi një kthesë me rëndësi në historinë ekonomike e politike të Shqipërisë.