BACK

Doktrina Klinton dhe shekulli i 21-te

Udhëtar, rrugë nuk ka, rrugët janë bërë duke ecur

Nga një proverb spanjoll

.....Në shekullin e ri si do të përcaktohet patriotizmi; si një besim në një endërr të lartë apo frikë dhe urrejtje ndaj ëndrrës së të tjerëve?
….Ne e shohim të ardhmen me shpresë por dhe me një pyetje pa përgjigje: Në mijëvjeçarin e ri, a do të ndahen kombet shkatërrimit në masë, apo do të detyrohemi tu mësojmë nipërve si tu mbijetojnë sulmeve nukleare kimike apo biologjike? A do të sjellë globalizmi një prosperitet të përbashkët apo do ta bëjë dëshpërimin e botës akoma më të pashpresë? Me këtë shqetësim unë ofroj 3 zgjidhje për mijëvjeçarin e ri…

Bill Klinton (Nga fjala në OKB, shtator 1999)

"Doktrina Klinton" dhe përmbysja e komunizmit

"Na lini të zgjidhim tamam në fillimin e këtij mijëvjeçari të ri sjelljen e një etape të re, në të cilën dëshira jonë për të krijuar, do ta mbysë kapacitetin tonë të shkatërrimit. Nëqoftëse ne do ta bëjmë këtë përmes OKB-së dhe udhëheqësve largëpamës, më në fund njerëzimi do të jetojë duke merituar këtë emërtim: njeri"

Bill Klinton

Hyrje

Ky libër, mendimet dhe deduksionet e shfaqura nëpër faqet e tij, është një sprovë për të realizuar dhe analizuar thelbin e mardhënieve ndërkombëtare, pas viteve 90-të. Pa mohuar kontributin, përpjekjet dhe përgjegjshmërinë e shumë politikanëve të shquar të kësaj periudhe, autori bën një përpjekje serioze për të evidentuar thelbin e kësaj politike ndërkombëtare. Epokat e reja kërkojnë edhe një mendim të ri politik si në politikën e brëndëshme ashtu edhe në politikën e e jashtme. Ndryshimet epokale kërkojnë jo vetëm konturet e një politike të re, të një kodi të ri politik në mardhëniet ndërkombëtare, por akoma më shumë. Kërkojnë para së gjithash ndryshimin e mentalitetit në gjirin e klasave politike të vëndeve që drejtojnë mardheniet ndërkombëtare. Në historinë e mendimit politik botëror, njihen një sërë doktrinash të cilat kanë marrë emrin e autorëve që kanë formuluar parimet themelore të tyre. Të tilla janë "Doktrina Monro", "Doktrina Truman", "Doktrina Brezhnjev", "Doktrina Regan", etj. Doktrinat e mesiperme, ne kohen e formulimit dhe aplikimit te tyre, siç ka treguar historia i kane sherbyer he kane qene referenca jo per gjithe boten, por vetem per nje pjese te saj.
Mendimi dhe qëndrimi i autorit në trajtesën e mëposhtme finalizohet me konkluzionin se thelbi i mardhenieve ndërkombëtare pas viteve 90-të, lidhet para së gjithash me kontributin e Presidentit Amerikan Bill Klinton. Duke e emërtuar qysh në fillim këtë kontribut si "Doktrina Klinton", autori bën përpjekje për të analizuar fillesën e saj, domosdoshmërine e përpunimit të kësaj doktrine, dallimin cilesor te saj nga doktrinat e meparshme si dhe jetëgjatësinë e saj.

Situata politike e brëndshme dhe e jashtme, kur Klinton erdhi në pushtet

Bill Klinton erdhi në pushtet në krye të Amerikës, si president i saj në Nëndorin e vitit 1992. Ishte koha kur sistemi komunist ishte përmbysur, kur Muri i Berlinit kishte rënë dhe kur kishte filluar të predikohej rendi i ri botëror në propagandën dhe politikën ndërkombëtare. Por nuk kishte rënë mentaliteti dhe psikologjia e kultivuar gjatë 50 vjetëve të Luftës së Ftohtë. Në mënyrë të natyrshme para viteve '90-të psikologjia dhe mentaliteti i klasës politike amerikane ishte i drejtuar në thelb në ruajtjen dhe konsolidimin e asaj që ishte arritur dhe në përpjekjet për eleminimin e komunizmit, neutralizimin e Bashkimit Sovjetik si rivali kryesor i saj. Njëkohësisht, një numer vendesh që ndodheshin nën sferën e ndikimit socialist, ishin jashtë vëmendjes së Amerikës. Për më tepër dhe ndaj tyre qendrimi i saj ishte i ftohtë dhe në disa raste armiqësor. Periudha e pas viteve 90-të krijoi një situatë të re dhe për klasën politike amerikane. Duhet thënë që në terësi klasa politike amerikane nuk ishte e përgatitur psikologjikisht, politikisht dhe organizativisht, për ta përballuar rolin që do të kishte paskëtaj në sferën e marredhënieve ndërkombëtare. Prandaj qysh nga viti 1990 deri në vitin 1992, në mardhëniet ndërkombëtare ekzistonte një çoroditje totale lidhur me përballimin dhe zgjidhjen e dhjetra problemeve ndërkombëtare. Pohimi se në fillim klasa politike amerikane nuk ishte e përgatitur psikologjikisht dhe politikisht për ta përballuar situatën e re të krijuar nuk ishte rastësi. Për disa arsye objektive.

Së pari: Qysh më përpara Amerika ka bërë dhe bën pjesë në disa organizma që deri dje quheshin të kampit kapitalist. Në këto organizma, ajo në mënyrë të natyrshme ka pasur një rol themelor. Ka qenë ne mënyrë figurative lidershipi i këtyre organizmave, ka ndërtuar dhe vazhdon të ndërtojë marredhenie të shumellojshme me mjaft nga këto vende. Përfshirja e mjaft shteteve të tjera ish-socialiste në kampin kapitalist, krijoi një situatë të re. Nga njëra anë kërkohej që sa më parë këto shtete të ndërtonin strukturat kapitaliste, ndërsa nga ana tjetër ndihmat për këto shtete, ishin shumë të pakta. Nga ana tjetër, futja e shteteve të ndryshme ish-socialiste në kampin kapitalist ka krijuar probleme të shumta midis shteteve të ndryshme. Në të gjitha këto raste është kërkuar qendrimi i Amerikës në zgjidhjen e këtyre konflikteve. Miqësia dhe ngazëllimi psikologjik i fazës së parë pas përmbysjes së komunizmit, kaloi shpejt. Vëndin e tij e zunë llogaritë dhe interesat politike të cilat janë shumë herë më të qëndrueshme se emocionet e çastit.

Së dyti: Ekzistenca e lobeve të ndryshme në Amerikë dhe ndikimi i tyre në politikën amerikane. Eshtë një fakt i njohur dhe i ditur nga të gjithë se kombi amerikan, është komb i ri, që është formuar në shumicën e tij nga evropianë të emigruar nga vënde të ndryshme të Evropës. Me gjithë kohën e madhe që ka kaluar dhe nderrimin e gjeneratave, shumë prej tyre nuk e kanë harruar origjinën e vjetër kombëtare dhe kanë krijuar dhe lobe të ndryshme në Amerikë mbi bazën e këtyre origjinave kombëtare. Për nga vendi që zënë në administratën shtetërore dhe në fushën e pasurisë, varet dhe ndikimi i këtyre lobeve në politikën e jashtme të Amerikës, në raport me shtete dhe vende të ndryshëm dhe konfliktet midis tyre. Ndër më të fuqishmet nga këto lobe janë lobi hebraik, grek, irlandez, serb etj. Në vitet e para të krizës ballkanike Amerika mbështeti Serbinë, me gjithse Serbia hapur luftonte për krijimin e Serbisë së madhe. Në këtë mbështetje kishte influencën e tij dhe lobi serb në Amerikë. Serbo-amerikani, Milan Paniç, që u bë për disa kohë kryeministër i Jugosllavisë ishte një nga njerezit me të pasur në Kaliforni dhe pjesetar i lobit serb në Amerikë.

Së treti: Politika pragmatiste ka qënë boshti i politikës së jashtme amerikane. Filozofia e pragmatizmit jo vetëm që ka lindur në Amerikë, por ajo ka gjetur aplikimin e saj më të saktë dhe më të plotë në politikën e jashtme amerikane. Duhet thënë se deri në vitet 1992, pragmatizmi amerikan si filozofi dhe si politikë ka qënë "i pashpirt".

Teoria e ruajtjes së ekuilibrit

Për gati 50 vjet politika perëndimore dhe lindore ka qënë e ndërtuar mbi bazën e asaj që quhej real-politikë, ose politika e ruajtjes së ekuilibrit të botës. Një nga politikanët më të mëdhenj të gjysmës së dytë të këtij shekulli, Henri Kizinger, e pohon fare lakuriq këtë të vërtetë, në takimin me ministrin e jashtëm çekosllovak Jiri Haçek, pak kohë para pushtimit të Çekosllovakisë. Haçeku, në takimin me Kizingerin, kërkoi mbështetjen euro-amerikane për shkëputjen nga Bashkimi Sovjetik. Ja përgjigjja e Kizingerit: "Sigurisht, ajo që po bëni ju është e mirë, por, nëse hyni në konflikt me miqtë tuaj sovjetikë, më vjen keq t'ju them se askush në Perëndim nuk do t'ju ndihmonte, pasi kjo ka të bëjë me ekuilibrin e forcave".
Pohimi i Kizingerit megjithse cinik në thelbin e tij, ishte plotësisht real dhe i justifikuar. Amerika nuk mund të fillonte luftën e tretë botërore me Bashkimin Sovjetik për hir të Cekosllovakisë.

E drejta e forcës dhe e drejta reale

Në kohën që Klinton u zgjodh President i Amerikës, megjithse veçanërisht Evropa ishte bërë një sistem, në psikologjine dhe logjikën politike, vazhdonte të ekzistonte mentaliteti se e drejta e popujve, ishte e tillë kur mbështetej nga forca ushtarake dhe ekonomike. Disa shembuj dhe dukuri nga e kaluara janë të mjaftueshme për të saktësuar dhe argumentuar tezën e mësipërme. Si u nda Evropa e pas luftës së dytë botërore? Te gjithë e dinë se në Teheran, Jaltë apo Potsdam, Evropa u nda jo mbi kriterin e së drejtës së çdo kombi apo shteti, por mbi bazën e forcës së tre të mëdhenjve, Amerikës, Rusisë dhe Anglisë. Forca pas luftës ishte në këto tre fuqi. Aty ishte dhe e drejta. Prandaj për 50 vjet shtetet e ndryshme të Evropës mbetën ashtu siç u ndanë gjatë luftës së dytë botërore. Për 50 vjet e drejta e mjaft kombeve dhe shteteve mbeti një e drejtë në letër, fiktive, e mjaftueshme vetëm në dokumenteet e organizmave ndërkombëtare dhe fjalimet e politikanëve të shteteve të fuqishme. Në 1956, Hungaria kishte të drejtë të vendoste për fatin e saj si shtet dhe si komb, por, meqë nuk kishte forcë, e drejta reale u takoi tankeve dhe ushtrisë sovjetike. Bota pranoi të drejtën e forcës dhe jo të drejtën reale. Në 1968 Çekosllavakia kishte të drejtë të dilte nga Traktati i Varshavës, por përsëri, meqë nuk pati forcë, e drejta i takoi ushtrisë së Traktatit të Varshavës dhe teorisë së sovranitetit të kufizuar të Brezhnjevit. Në 1956 Egjipti kishte te drejtë të vendoste sovranitetin mbi kanalin e Suezit, por duke mos patur forcë të përballonte ushtrinë anglo-franceze u detyrua të pranonte forcën e tyre dhe konceptin e tyre mbi të drejtën. Në 1981 populli shqiptar në Kosovë kishte të drejtë të kërkonte statusin e republikës, por duke mos patur forcë, u detyrua të pranonte me anë të dhunës, aq të drejtë sa i dhanë tanket dhe ushtria jugosllave.

Shembujt e mësipërm flasin qartë se në të kaluarën e drejta kur ka qenë pa forcë, është zëvendësuar me të drejtën e forcës. Të drejtën nuk e ka përcaktuar analiza dhe dialogu i problemit, por atë e ka përcaktuar sasia e tankeve dhe teritorit apo aleancat ushtarake. Mbi këtë bazë kemi të drejtë të themi se definicionet mbi të drejtën ne programet e organizmave nderkombëtare, nuk kanë qënë gjë tjetër veçse një mashtrim i madh mbi popujt dhe shtetet e ndryshëm. Megjithatë, do të pranojmë për një çast se në kushtet e ekzistencës së dy blloqeve dhe të dy sistemeve plotësisht të kundërta, për të ruajtur ekuilibrin botëror në marredhëniet ndërkombëtare, ka qenë e domosdoshme të përdorej forca për të vendosur të drejtën e forcës. Duke pranuar një pohim të tillë si të vërtetë, pas vitit 1991 problemi filloi të shtrohet: Po paskëtaj si do të veprohej?

Mentaliteti i klasave politike të Evropës Perëndimore

Megjithese zyrtarisht ekzistonte vetëm një sistem, ai kapitalist, dhe shumë gjëra kishin ndryshuar në raportet dhe marredhëniet ndërkombëtare, përsëri mentaliteti në psikologjinë e njerëzve, klasave politike dhe shteteve të ndryshëm, kishte mbetur në një masë të konsiderueshme po ai i pari. Qoftë në shtetet klasike kapitaliste, qoftë në shtetet që po ndërtojnë kapitalizmin, për 50 vjet me anë të një propagande shumë të fuqishme ishte rrënjosur mentaliteti i armiqësisë, ftohtësisë dhe përbuzjes ndaj njeri-tjetrit. Konfrontimet, acarimet, lumi i librave dhe mijërat e artikujve dhe emisioneve të ndërsjellta kundër njëri-tjetrit, përbënin thelbin e psikologjisë së njerëzve në të dy blloqet. Ndryshimet në psikologji dhe mentalitet, nuk bëhen aq shpejt sa ndryshimet e qeverive, partive apo të ministrave etj. Ato duan kohë të rinovohen. Shpejtësia apo ngadalësia e tyre, varet nga predispozicioni dhe vendosmëria e organizmave ndërkombëtare për të zgjidhur me drejtësi problemet dhe konfliktet që lindin në marredhëniet ndërshtetërore. Eshtë pikërisht reminishenca e mentalitetit të vjetër që vazhdonte të peshonte mbi klasat politike të vendeve të ndryshme, një nder shkaqet kryesore të krijimit të ftohtësive në marredhëniet ndërkombëtare, apo të mosbesimit ndaj njeri-tjetrit. Demokracia, aq sa kultivon lirinë e mendimit dhe të shprehjes, aq sa krijon marredhënie të reja midis njerëzve, po aq krijon dhe marredhënie të reja dhe midis shteteve. Por në këtë çeshtje fuqitë perëndimore evropiane duke kërkuar demokratizimin e marredhënieve brenda shteteve ish-socialiste, harruan që këtë kërkesë t'ia kërkojnë dhe vetes së tyre për demokratizimin e marredhënieve ndërkombëtare. Politikanë të ndryshëm brënda shteteve kapitaliste të Evropës Perëndimore, në vitet 1991-1992, megjithë ndonjë deklaratë, vazhdonin t’i shikonin klasat politike që lindën në shtetet ish-socialiste me përbuzje dhe herë herë me armiqësi. Kjo nuk ishte gjë tjetër veçse shprehje e mentalitetit të tyre 50 vjeçar.

Mentaliteti i klasave politike në vëndet ish-socialiste

Edhe në vendet ish-socialiste problemi ishte pak a shume i njëjtë. Klasat politike që drejtonin jetën politike dhe ekonomike të këtyre vëndeve në vitet 1991-1992, me ndonje perjashtim, ishin ose vazhdim drejtevizor i klasës politike komuniste, ose rrjedhim i saj. Ndërsa në disa vënde, veçanërisht në shtetet që u krijuan pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik edhe sot vazhdon të qëndrojë në pushtet kjo klasë politike. Ajo ishte e formuar me njerëz të lindur, të rritur dhe edukuar në psikologjinë dhe mentalitetin 50-vjeçar të socializmit. Ndonese në një kahje tjetër, problemi është i njëjtë. Sipas mentalitetit te trasheguar dhe kultivuar për 50 vjet, i cili nuk mund te ekzorcohet si nje enderr e keqe, kapitalizmi shikohej si produkt i të gjitha të këqijave dhe vendet kapitaliste si armike.
Nuk duhet lene jashtë vëmëndjes edhe fakti se njerëzit, si subjekte politike, ishin po ata, si në vendet kapitaliste klasike, dhe në vendet ish-socialiste që filluan të ndërtojnë kapitalizmin.

Dalja jashtë kontrollit e arsenaleve ushtarake

Shumë nga vëndet e ish-kampit socialist, veçanërisht disa nga shtetet që dolën nga shpërbërja e Bashkimit Sovjetik, megjithë veshtirësitë tepër të mëdha të tranzicionit, duheshin trajtuar me shumë kujdes, për shkak të arsenaleve të fuqishme ushtarake që dispononin. Vërtet socializmi u përmbys, vërtet qëveritë filluan të konsideroheshin demokratike dhe filloi të aplikohej ekonomia e tregut, por të gjitha arsenalet ushtarake, gati të gjitha armët e fabrikuara në kohën e Luftës së Ftohtë, më destinacion për t'u përdorur per shfarosjen e nje kampi nga tjetri, ekzistonin akoma në magazinat dhe depot e shteteve të ndryshme. Madje rrezikshmeria e tyre ishte shumefishuar. Nëqoftëse deri dje ato ishin nën kontrollin e rreptë të shteteve komuniste, pas përmysjes së sistemit, nën petkun e marredhënieve demokratike dhe nen pushtetin e etjes për fitim, veçanërisht në ish-shtetet socialiste, ato kishin filluar të shiten në masë, duke rënë në mjaft raste në duar të organizatave apo sekteve terroriste, që mund t'i përdornin pa ndonjë shkak të rendit politik, duke shkaktuar tragjedi të vërteta njerëzore. Mjaftojnë një shembull per te perforcuar mbeshtetjen e kësaj teze. Rasti i sektit te vetevrasesve te rinj, "kakimadze-ve" te koheve moderne te Japonise, që shkaktoi tragjedinë e njohur në metronë e Tokios, e dëshmon qarte rrezikun e perhapjes se armeve ne duar gjithefareshe. Udhëheqja e këtij sekti, siç doli nga hetimet e policisë japoneze, kishte marredhënie tregëtare me Rusinë për blerjen e teknologjisë së sofistikuar ushtarake, të cilen Rusia e kishte me bollëk.

Pluralizëm brënda shteteve, monizëm në mardhënie ndërkombëtare

Nëntitulli i mësipërm përbën ndoshta dukurinë më esenciale të mardhënieve politike të pas viteve 90-të. Deri në fillim të viteve 90-të kishim një tabllo të tillë: Në mardhëniet ndërkombëtare ekzistonte pluralizmi politik i cili përfaqësohej nga blloku kapitalist, blloku komunist dhe ai i vendeve të paangazhuara. Brënda acarimeve dhe zbutjeve ky pluralizëm politik në mardhëniet ndërkombëtare, determinoi edhe hartimin edhe përpunimin e doktrinave të cilat atë e mbajtën gjallë për gati gjysëm shekulli. Ndërsa në dhjetra shtete të Evropër Lindore dhe të Amerikës Latine ekzistonte sistemi monist i formësuar në partinë- shtet dhe i mbajtur në kombë ose nëpërmjet totalitarizmit ose nëpërmjet dikataturave. Pas viteve 90-të, gati në të gjitha shtetet, veçanërisht në ato ish-socialiste u vendos pluralizmi politik i cili në disa prej këtyre shteteve ekziston vetëm në formën e pluralizmit juridik, ndërsa në disa të tjera vazhdon të jetë akoma në fazën e tranzicionit. Ndërsa në mardhëniet ndërkombëtare problemi u shfaq krejtësisht ndryshe. Pluralizmi politik që ekzistonte në mardhëniet ndërkombëtare deri në vtin 1991, u eleminua dhe në skenë, ridoli monizmi i formësuar në ekzistencën e ekonomisë së tregut gati në të gjitha vëndet e botës. Pra realisht, bota pas dollive të fitores mbi komunizmin, u gjënd e çoroditur. "Mirë fituam, po çfarë do të bëjmë tani me fitoren, sepse tani u bëmë njësoj të gjithë, armiq nuk ka më, perandoria e të keqes u zhduk".

Fillesa e "Doktrinës Klinton"

Brënda kësaj tablloje të shkurtër politike dhe sociale të botës të vitit 1991-1992, brënda ndryshimit të sistemit komunist dhe ekzistencës së mentaliteteve të së kaluarës si në vëndet e Evropës Perëndimore ashtu dhe në vëndet ish-socialiste që filluan të ndërtonin kapitalizmin, me qëllim që bota të mos kridhej në kaos dhe anarshi, i takoi presidentit amerikan Klinton hartimi dhe përpunimi i një doktrine që do të udhëhiqte botën dhe mardhëniet ndërkombëtare në fundin e shekullit të 20-të dhe fillimin e shekullit të 21-të.
Pra pas përmbysjes së sistemit komunist në fillimet e viteve 90-të, pas "dollive" të fitores, për analistët, politologët, për politikën botërore, lindi një problem i mprehtë në formën e pyetjes:
-Si do udhëhiqet bota tashmë e tutje,
-si do të ndërtohen mardhëniet ndërkombëtare,
-si do të ndërtohen mardhëniet brënda vetë shteteve të ndryshme, -si do të ndërtohen dhe konceptohen nocionet " e majta dhe e djathta" etj -Ka ndërruar vetëm fasada, apo është e nevojshme të ndërrohet e transformohet dhe vetë thelbi i mardhënieve ndërkombëtare? Mprehtësia e përgjigjes së këtyre pyetjeve, u bë më imperative edhe për një dukuri tjetër shumë të rëndësishme që u vu re në mardhëniet ndërkombëtare pas viteve 90-të .

Klinton dhe roli i Amerikës në mardhëniet ndërkombëtare

"Pa fqinjë, pra, pa armiq, shteti amerikan u ka shpëtuar vargonjve të diplomacisë dhe të luftës, ai ka konservuar frymën e pionierëve, në të njëjtën mënyrë si atë të te ardhurve të parë, të puritanëve. Popujt ndiejnë gjithmonë origjinën e tyre. Rrethanat që kanë shoqëruar lindjen dhe që i kanë shërbyer zhvillimit të tyre, influencojnë mbi gjithë karrierën e tyre"

Tokëvil Aleksis, (Demokracia në Amerikë, vell.I, f.635)

Roli i Klintonit në përpunimin dhe zbatimin e doktrinës që më vonë mori emrin e tij, është i lidhur ngushtë me emrin dhe rolin e Amerikës në mardhëniet ndërkombëtare. Për gati 50 vjet Amerika dhe bashkimi Sovjetik, ishin dy superfuqitë kryesore të botës dhe lidërte kryesore të të dy blloqeve. Pas përmbysjes së komunizmit dhe shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, Amerika ngeli e vetme. Edhe në raport me aleatët e saj më të fuqishëm brënda bllokut kapitalist, ajo kishte dhe ka disa përparësi që të tjerët nuk i kanë. Kjo nuk është rastësi. Janë disa faktorë që ja kanë dhënë Amerikës këtë rol në marredhëniet e sotme ndërkombëtare.

Së pari: Fuqia ekonomike teknologjike, shkencore dhe ushtarake, e kanë shnderruar sot Amerikën në superfuqinë e vetme në botë. Deri në vitin 1990 në botë ekzistonin dy shtete, të cilet, përkatësisht, në kampet që bënin pjesë, ishin në kuptimin figurativ NJESHI i tyre. Këto ishin Amerika dhe Bashkimi Sovjetik. Me përmbysjen e socializmit jo vetëm që u shpërbë kampi socialist, por u shpërbë dhe Bashkimi Sovjetik, nga gjiri i të cilit dolën shumë shtete, më i fuqishmi prej të cilave mbeti Rusia. Edhe sot Rusia në fushën ushtarake është një superfuqi, por është e dobët ekonomikisht dhe po kalon vështirësi të mëdha të stabilizimit politik dhe shoqëror. Ekzistenca e dhjetëra partive politike në Rusi, si dhe ekzistenca në formë të mprehtë e problemeve etnike siç është rasti i Ceçenisë, pasqyron në mënyrë të qartë këtë mungesë të stabilizimit të saj politik dhe shoqëror. Mbi këtë bazë Amerika mbeti vetëm si superfuqi botërore.

Së dyti: Amerika është një komb dhe shtet i ri në krahasim me shtetet e tjera të Evropës. Ajo u krijua si e tillë nga vetë evropianët me emigrimet e tyre gjatë shekujve të fundit. Për më tepër, ajo u krijua jo nga një komb i vetëm, por nga disa kombe evropiane, të cilat, me vajtjen në Amerikë, u transformuan në amerikanë.

Së treti: Në ndryshim nga shumë vende dhe shtete të ndryshme të evropës, qofshin dhe të fuqishme, si Franca, Gjermania, Anglia, Italia, Japonia, apo Kina, Amerika, si gjeografikisht, ashtu dhe historikisht, është më e privilegjuar. Për çfarë arsye? Amerika nuk kufizohet nga vende dhe shtete që kanë qenë apo janë armiq të saj, nga vende që kanë qenë apo janë në konflikt me të. Të dy vendet që kufizohen me të, Kanadaja dhe Meksika, jo vetëm që janë më të pazhvilluara nga ajo, por kanë interes të mbajnë marredhënie të mira me të. Eshtë një pozicion i privilegjuar i saj në raport me të tjerët. Kina ka pasur me shumicë probleme me Japoninë, ka bërë dhe luftë me të në të kaluarën. Japonia ka arritur ta pushtojë Kinën më 1934-ën. Nga ana tjetër, Japonia ka pasur dhe ka fërkime me Rusinë. Ne mes te sherrit eshte jo vetem kujtimi i luftes ruso-japoneze te vitit 1904, por akoma dhe sot ekziston çështja e ishujve Kurile. Po kështu, Kina ka pasur probleme dhe fërkime të mprehta me Bashkimin Sovjetik, veçanërisht për probleme teritoriale, duke arritur në vitet '60-të dhe në konflikt të armatosur midis tyre. Në të njëjtën mënyrë Gjermania ka patur shumë probleme me Francën, apo Franca me Gjermaninë, deri në konflikte të armatosura. Çështja e Alsas-Lorenës për dekada të tëra ka qenë pika kryesore e konfliktit midis tyre. Po kështu, Gjermania, nga ana e saj, ka qenë për shumë kohë në armiqësi me Rusinë, të paktën qysh nga lufta e parë botërore.

Përmendëm vetëm disa probleme që kanë qenë burim konfliktesh midis fuqive të mëdha të botës. Të gjitha këto probleme të shteteve të fuqishme të Evropës dhe të Azisë në momente të caktuara janë thelluar aq shumë sa kanë çuar në konflikte te përgjakshme, siç ka qenë lufta e parë dhe lufta e dytë botërore. Në të kundërtën, Amerika nuk vuan nga plagë të tilla. Për më tepër qe përreth saj ka sunduar nje paqe e gjate. Prandaj historikisht dhe gjeografikisht pozicioni i saj është i privilegjuar. Këtë dukuri e ka vënë re mirë Tukëvili, i cili, megjithese francez, shkruan në librin e tij "Demokracia në Amerikë" se "pa fqinjë, pra, pa armiq, shteti amerikan u ka shpëtuar vargonjve të diplomacisë dhe të luftës, ai ka konservuar frymën e pionierëve, në të njëjtën mënyrë si atë të te ardhurve të parë, të puritanëve. Popujt ndiejnë gjithmonë origjinën e tyre. Rrethanat që kanë shoqëruar lindjen dhe që i kanë shërbyer zhvillimit të tyre, influencojnë mbi gjithë karrierën e tyre" (Tokëvil, Demokracia në Amerikë, vëll.I, faqe 635)

Ideologjia si maskë perandoria si realitet

Një nga problemet më të rëndësishme me të cilat u ndesh, qysh në fillim, Bill Klinton, ishte depërtimi pas fasadës së dhjetra dhe qindra studimeve të cilat, kontradiktatat dhe konfliktet e periudhës që tashmë njihet me emërtimin "Lufta e Ftohtë" i shikonin më shumë si produkt të ideologjisë, që ne rastin konkret ishte komunizmi. Por pas vitit 1990-të, pra pas përmbysjes së komunizmit, ideologjia ra, ndërsa përseri ekzistojnë të njëjtat shtete si më përpara. E megjithatë mbetën shumë konflikte veçanërisht në ish perandoritë ruse dhe jugosllave. Por, nëqoftëse më përpara i ndante ideologjia dhe organizimi politik, tani këto barriera janë zhdukur, ideologjia është e njejte dhe organizimi politik i njëjtë. Duhet thënë se vertet ajo që Regani e quante "perandori e së keqes", pra, komunizmi, u zhduk. Por ai nuk u përmbys me dhunë, për eleminimin e tij nuk u përdorën armët. Siç thotë Jaçek Kuroni, "ne nuk e përmbysëm komunizmin, por ai u shemb në kokat tona". Si konkluzion duhet pohuar se, përderisa ekzistenca e komunizmit ishte shkaku i ftohjes dhe acarimit të marredhënieve ndërkombëtare, logjikisht me përmbysjen e komunizmit marredhëniet ndërkombëtare duhet të jenë plotësisht harmonike, plotësisht vëllazërore dhe plotësisht shoqërore, pa asnjë diskordancë dhe veçanërisht pa asnjë shënjë armiqësie. Logjika e këtij arsyetimi përgjithësisht qëndron edhe në konkluzionet teorike të analistëve të shumtë të sistemit socialist, por dhe në vetë realitetin e sendeve dhe fenomeneve, te veshtruara si nocione politike. Për 50 vjet bota ishte ndarë në dy blloqe qe luftonin kundër njeri-tjetrit, për shkak të ideologjive te kundërta. Pa dashur te kundershtojme kete fakt, le të na lejohet te bëjmë një kundërarsyetim në formën e pyetjes: Kush i ka ftohur dhe acaruar marredhëniet ndërkombëtare historikisht ? Vetëm komunizmi si ideologji, vetëm ekzistenca edy sistemeve? Përgjigjja e kësaj pyetjeje nuk ka per qëllim vetem historizmin, mbrojtje e ndonje ideologjie. Në të kundërtën, qëllimi i saj është thjesht lehtesia metodologjike për një analizë të plotë të dukurive dhe fenomeneve ndërkombëtare, si një pikënisje për një profilaksi të plotë në të ardhmen të dukurive dhe konflikteve ndërkombëtare. Përgjigja e pyetjes së mësipërme është e lidhur me përgjigjet e disa pyetjeve të mëtejme: Lufta e parë botërore filloi si luftë midis dy sistemeve politike apo si luftë brenda një sistemi; si luftë e frymezuar nga ideologjia komuniste apo si luftë shtetesh kapitaliste ideologjikisht pa ndryshime, por me diferenca te dukshme ekonomike? Historia shpjegon qartë se kjo luftë nisi si konflikt brenda bllokut kapitalist dhe kishte per qëllim rindarjen e zonave të influencës që ekzistonin deri atëhere. Ne kohen e atentatit ne Sarajeve dhe per tre vjet me radhe qe vazhduan me lufte socializmi nuk ekzistonte. Bashkimi Sovjetik u formua vertet nepermjet revolucionit, por ai qe produkt i krizes se botes kapitaliste tashme te zhytur ne lufte. Ndersa lufta e dytë botërore, ndonese u zhvillua si luftë midis dy sistemeve, pati karakterin e një kasaphane globale te nje lloji te vecante. Ajo shpërtheu dhe u permbyll si konflikt midis antifashistëve, te cilet ekzistonin si në sistemin kapitalist ashtu dhe në atë socialist, dhe fashistëve, që duke e pasur qendrën në disa shtete kapitaliste donin të sundonin gjithë botën. Historia pohon se aleanca e famshme anglo-sovjeto-amerikane ishte aleancë shtetesh me ideologji antagoniste, kundër fashizmit italo-gjerman, që ishte varianti më i vrazhde i ideologjise kapitaliste. Brënda kësaj çoroditjeje, brënda frikës për të ardhmen, brënda hamëndjeve apo prognozave politike, brënda ekzistencës së një mentaliteti të kohës së Luftës së Ftohtë gati në të gjitha klasat politike, me idenë e udhëheqjes së botës dhe krijimit të një mentaliteti të ri, filloi të konturohej një doktrinë që tashmë ka marrë emrin "Doktrina Klinton". Në fillimet e saj, disa prej burra shteteve që trashegonin në mentalitetin e tyre si përvojën e luftës së dytë botërore ashtu edhe atë të Luftës së Ftohtë, reaguan me skepticizëm dhe me dyshim ndaj presidentit të ri të Amerikës, që jo vetëm nuk trashëgonte mentalitetin e luftës së ftohtë, por përgjithësisht as atë të Luftës së ftohtë, që kur kishte qënë student kishte marrë pjesë aktivisht në demonstratat e studentëve kundër luftës në Vietnam etj. Për më tepër që ishte zgjedhur President duke qënë guvernator i njerit prej shteteve më të varfër të Amerikës, të Arkansasit. (Fjala "varfëri", në rastin konkret ka kuptim relativ. Krahasimi bëhet duke patru parasysh nivelin e shteteve të tjera të Amerikës). Megjithatë, udhëheqës të tillë se Kohl, Miteran, Shirak, Mejxher, Jelcin, Jan Xe Min etj, pak nga pak filluan ta pranonin se idetë e Klintonit do të ishin idetë e së ardhmes së mardhënieve ndërkombëtare. Pra përgjithësisht bota, mardhëniet ndërkombëtare, por edhe politikat brënda shteteve të ndryshme filluan pak nga pak ta njohin dhe t’i përshtaten elementëve thelbësorë të kësaj doktrine. "Doktrina Klinton" është ndjerë edhe në Shqipëri, por deri tani në mënyrë spontane, apo në formë sporadike. Përgjithësisht politika shqiptare qoftë për mungesë të përvojës, apo qoftë për interesa të çastit pushtetore, ka qëndruar në sipërfaqe të kësaj doktrine, pa u përpjekur të njohë thelbin e saj. Por inkuadrimi i Shqipërisë brënda Paktit të Stabilitetit të Ballkanit dhe realizimi me sukses i kërkesave të këtij pakti, nuk e pranon më spontanitetin në politikën shqiptare. Në të kundërtën kërkon si parakusht të suksesit, njohjen e elementëve bazë të kësaj doktrine dhe marrjen parasysh të saj në hartimin e politikave të brëndëshme të partive politike shqiptare dhe në mardhëniet ndërkombëtare nga ana e qeverive shqiptare.

Politikë sociale në funksion të shtresave të paprivilegjuara
ose Pragmatizëm me "shpirt"

Nëqoftëse do t’i bëhej qeverisë shqiptare një sugjerim i tillë që të miratonte në Parlament një ligj i cili të vendoste sanksione deri dhe penale, ndaj atyre prindërve që heqin fëmijët nga shkolla, apriori do të merrje përgjigjen: "Kjo është pikpamje enveriste". Megjithatë para më shumë se një viti, në Dhomën e Komuneve në Angli, me kërkesën e kryeministrit Toni Bler, u aprovua një ligj i tillë, i cili vendoste sanksione me gjoba deri në ndjekje penale ndaj atyre prindërve që nuk lënë fëmijët të shkojnë në shkollë. Nëqoftëse, do të shtrosh problemin se në Shqipëri ka ardhur koha që prioriteti i politikës dhe programit të qeverisë të orientohet nga politika sociale, nga përkrahja e shtresave të paprivilegjuara, do të dëgjosh shprehjen se kjo do të thotë rikthim në kohën e shkuar. Megjithatë, në raportin vjetor para Kongresit amerikan, vitin e kaluar, duke bërë bilancin e qeverisjes së tij, Presidenti amerikan, Klinton, veç të tjerave deklaroi se gjatë 8 viteve të drejtimit të tij, në Amerikë ishin hapur 20 milion vënde pune, pra ishin punësuar 20 milion veta. Cila është domethënia e shifrave të dhëna më lart? Ajo është e thjeshtë për çdo analist dhe politikan serioz. Përpara se të flasësh për koncepte " e majta apo e djathta", përpara se të tjerësh leksione pa fund mbi "shmangien" nga e majta apo nga e djathta, njerëzve duhet tu sigurosh punë, duhet tu sigurosh mirëqënie. Bill Klinton është i pari President amerikan, që pragmatizmit, filozofisë politike të Amerikës, i shtoi "shpirtin", i dha "ndjenjën". Në fjalimin që mbajti në sesionin e Asmablesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, këtë, ai e cilësoi: "fytyrë njerëzore" e ekonomisë. Koordinimi i politikave ekonomike kalojne pikesepari nga percaktimi i asaj qe ekonomistet e quajne "policy mix". Kjo do te thote nga nje ane, nje politike buxhetore rigoroze e cila kufizon borxhin publik dhe qe lejon rritjen e shpenzimeve te investimeve me shpejt se shpenzimet e funksionimit. Kjo do te thote nga ana tjeter, nje politike monetare neqoftese jo akomodante, te pakten e favorshme per rritjen. Klinton arriti ta realizojë një gjë të tillë me anën e marrëveshjes me ekonomistin e shquar Alean Greenspen. ( Alen Greenspan eshte qysh nga viti 1987 presidenti i "Rezerves federale" te Amerikes, domethene i bankes qendrore amerikane).

Ky veprim i tij që përbën një revolucion në politikën e brëndshme amerikane, nuk është thjesht një problem iluminizmi, nuk është thjesht një problem bamirësie. Në të kundërtën është një platformë politike me synime shumë afatgjata jo vetëm për të ardhmen e politikës amerikane, por dhe për të ardhmen e politikës botërore. Eshtë kjo arsyeja që ai konsiderohet sot presidenti më popullor i Amerikës gjatë shekullit të 20-të, duke ja kaluar dhe Franklin Delano Ruzveltit, apo Ronald Reganit.

Qeveritarët dhe politikanët nuk janë për të bërë leksione teorike, as thjesht për të bërë mitingje, por janë për të hartuar platforma konkrete që populli të shikojë në praktikë mirëqënien materiale dhe shpirtërore. Populli shqiptar ka të drejtë të pyesë: Sa kohë do të presim të kalojë "tranzicioni" dhe të shijojmë mirëqënien ekonomike të ekonomisë së tregut? Le të ecim më tej: Në fjalimin që mbajti në sesionin e OKB-së, Klinton hodhi një sërë idesh revolucionuese që i kapërcenin kufijtë e Amerikës. Ai foli për nevojën e zhdukjes së varfërisë në gjithë botën duke e përcaktuar këtë si një ndër prioritetet e politikës amerikane në të ardhmen. Ja konkluzioni i tij: "Lernani të zgjidhim luftën kundër varfërisë dhe për një mirëqënie të përbashkët sepse kështu asnjë pjesë e njerëzimit nuk do të ngelej mbrapa në ekonominë globale". Ndërsa politikanët shqiptarë, të cilët i përkasin një vëndi të varfër, vazhdojnë të merren akoma me luftë partish, me propagandë, me programe amalgamë etj. Kur lexon fjalimin e Klintonit, veçanërisht kur përqëndrohesh tek fjala "Lernani", në mënyrë instiktive të shkon mëndja se ai me këtë fjalë u drejtohet edhe politikanëve shqiptare të majtë apo të djathtë.

Të drejtat e njeriut dhe koncepti mbi "sovranitetin apo pavarsinë"

Pas ngjarjeve në Kosovë, pas bombardimeve të NATO-s, në politologjinë dhe mardhëniet ndërkombëtare, u shfaqën dhe vazhdojnë të shfaqen analiza dhe gjykime shpesh herë kontradiktore. Politologjia dhe politika shqiptare e mbështeti ndërhyrjen e NATO-s në Kosovë. Dhe kjo ndodhi sepse u ndihmua një pjesë e kombit shqiptar. Por në rastin konkret kapja e problemit është më e lehtë. Megjithatë veprimi i ndërrmarrë nga NATO me inisiativën direkte të Amerikës është shumë herë më i thellë dhe ai përbën një ndër elementët e rinj të mardhënieve ndërkombëtare gjatë dekadës së fundit. NATO e udhëhequr dhe drejtuar nga Amerika, "dhunoi" sovranitetin e një vëndi siç ishte Jugosllavia. Dhe këtë e bëri hapur e pa asnjë paragjykim. Në themel të këtij "dhunimi" ishte mbrojtja e lirive dhe të drejtave njerëzore të popullit shqiptar në Kosovë. Klinton këtë e quajti një "luftë humanitare". Cila është domethënia e veprimit të NATO-s në Kosovë, nën drejtimin e Amerikës? Për politikanë dhe analistë seriozë ajo është: "Ne do të ndërhyjmë kudo, ku do të shkelen liritë dhe të drejtat njerëzore". Mjafton të kujtojmë se Jugosllavia jo më larg se një dekadë ishte një ndër vëndet më të preferuara të Amerikës me një lob të fuqishëm prosërb në Amerikë dhe me ish politikanë të shquar të Amerikës të njohur për ndjenjat e tyre prosërbe si Igëllberger, Skroufort apo Kizinger. Ndërsa shqiptarët, veçanërisht shqiptarët e Kosovës, deri para pak vitesh ishin pothuajse të harruar nga politika dhe diplomacia ndërkombëtare. Veç harresës politike, mbi ata rëndonte në propagandën euro-amerikane emërtimi përbuzës "muslimanë".
Pra ajo është një sinjal, një paralajmërim për të gjithë politikanët, kudo në botë, duke përfshirë edhe politikanët shqiptarë. Nga ana tjetër, ky veprim është një paralajmërim ndaj koncepteve dhe praktikave nacionaliste dhe shoviniste në çdo vënd të botës, duke përfshirë këtu edhe Shqipërinë. Reagimi i menjëhershëm ndaj një shprehjeje të Berishës në Kongresin e Partisë Demokratike, mbi krijimin e konfederatës mbarë shqiptare, ishte dhe mbetet shprehja më konkrete e vendosmërisë së politikës euro-amerikane për të vendosur të drejtat e njeriut mbi "sovranitetin" e çdo vëndi.
Presidenti amerikan Klinton jo vetëm e mbron nderhyrjen e NATO-s në Kosovë por e ka thelluar me tej domethënien e këtij veprimi. Ai nënvizon se: "Kush është roli i OKB-së, në fatkeqsi dhe dëbime masive? Eshtë shumë i madh. Bile në Kosovë, aksionet e NATO-s, ndoqën një konsensus të qartë i shprehur shpesh në Këshillin e Sigurimit që nxorri përfundimin se krimet e kryera nga forcat sërbe ishin të papranueshme dhe se Komunitetit Ndërkombëtar i interesonte marrja fund e tyre. A mund të rrinim duarkryq para këtij brutaliteti? …Duke vepruar në këtë mënyrë ne ndihmuam në mbrojtjen e principeve të OKB-së dhe i dhamë mundësi asaj që të luante rolin qëndror në të ardhmen e Kosovës. Në botën e vërtetë, principet shpesh ndeshen dhe duhen bërë zgjidhje të ashpra. Rezultati me Kosovën është shpresëdhënës"

"Rroftë vdekja" apo paqe me anë të forcës ne emer te jetes

Etapa 1990-1999, është një etapë cilësisht e re në marrëdhëniet ndërkombëtare, është një etapë që ende nuk është arkivuar, që të bëhet objekt i historizmit, ajo është aktuale, është koha që jetojmë. Për më tepër, kjo është një etapë e pastudiuar mirë dhe në thellësi për gati shumicën e fenomeneve të saj. Në mjaft raste këto dukuri me tepër shpjegohen më shumë nga propaganda sesa nga analiza shkencore, më tepër nga euforia sesa nga serioziteti, më tepër nga një pikëpamje e ngushtë se nga një mendim polifonik dhe nga debati shkencor.
Klinton erdhi në fuqi si President i Amerikës, kur në Evropë kishte filluar lufta e përgjakshme civile në Bosnjë. Brenda Evropës demokratike ngjarjet e dhimbshme në Bosnjë në periudhën 1992-1995 u zhvilluan nën parullën "Rroftë vdekja". Origjina e kësaj parulle është viti 1936 në Spanjë. Gjatë një ceremonie në amfiteatrin e universitetit të Salamankës, gjenerali frankist Milan Astraj, në mbarim të fjalimit të tij u përshëndet nga turma falangiste me parullën: "Viva la muerte", (Rroftë vdekja). Fatkeqësisht njerëzit pandehën se nuk ekziston më kjo parullë, por ata e panë atë të materializuar në masakrën boshnjake. Megjithese kohët kishin ndryshuar, megjithse kishte ndodhur kalimi nga diktatura në demokraci, parulla kishte mbetur po ajo e falangave frankiste. Mbasi dështuan me radhë OKB-ja, Grupi i Kontaktit etj, në dramën boshnjake hyri në veprim parrulla e Klintonit: "Paqe me anë të forcës". Ky rol në momentet ne te cilat ndodhen sot marredhëniet ndërshtetërore dhe problematika midis tyre, është i ngjashëm me rolin e prokurorit që merr vendimin duke i detyruar të gjithë palët në konflikt të binden. Kur nuk binden me anë të dialogut vihet në veprim forca.

Në themel të kësaj parrulle qëndron marrëveshja e Dejtonit e realizuar në Amerikë dhe e nënshkruar në Paris, qëndron vendimi për dislokimin e forcave të NATO-s në Bosnjë.

Shumëkush, atëhere veçanërisht në Evropë, nuk e vlerësoi shumë këtë parrullë që më vonë do të përbënte një ndër drejtimet kryesore të "Doktrinës Klinton" në mardhëniet ndërkombëtare. Por ngjarjet e Kosovës do të tregonin të kundërtën. Doktrina Klinton në ngjarjet e Kosovës, tregoi se për t’i ndalur dorën gjenocidit, duhen kapërxyer edhe koncepte të tilla si "integritet apo sovranitet", duhet kapërxyer edhe vetë OKB-ja më rregullat dhe ligjet e saj.

Cili ishte qëndrimi i fuqive të mëdha evropiane dhe botërore ndaj çështjes shqiptare? Në të kaluarën, qendrimi i tyre ndaj Kosovës, në thelb ishte qendrim totalitar. Ashtu siç çon në totalitarizëm dhe autoritarizëm dhunimi i së drejtës së individit për të qenë i lirë, po ashtu çon në totalitarizëm dhunimi i së drejtës së një populli për të qenë i lirë të vetëvendosë për fatin e tij. Nëqoftëse dhunimi i lirisë së individit e çon shtetin në totalitarizëm, dhunimi i lirisë së një populli nga disa shtete njëherësh i çon këto shtete në një totalitarizëm shumë herë më të madh. Popujt përbehen nga individët. Por liria e një individi apo e një bashkësie individësh jashtë shtetit dhe organeve shtetërore, nuk do të thotë liri e një populli apo e një kombi, nuk do të thotë apriori liri reale. Në rastin e çështjes shqiptare, "Doktrina Klinton" u ngrit mbi mentalitetin e së kaluarës, mbi miqësitë tradicionale evropiane dhe politikën e lobeve amerikane, duke futur një element të ri në politikën ndërkombëtare; luftën humanitare. Në fjalimin e mbajtur para OKB-së, qëndrimi i tij ndaj ndërhyrjes në Jugosllavi ishte pa asnjë ekuivok: "Krimet e kryera nga forcat sërbe ishin të papranueshme dhe se Komunitetit Ndërkombëtar i interesonte marrja fund e tyre. A mund të rrinim duarkryq para këtij brutaliteti?

Reformat: Formulimi i ligjit dhe rregullit apo ndryshimi i njerëzve mbi bazën e preferencave personale

Një ndër përparësitë e "Doktrinës Klinton" gjatë kohës së drejtimit të tij, ka qënë ndërrmarja e një sërë reformash në shumë sektorë të jetës politike, sociale dhe ekonomike të Amerikës. Në themel të këtyre reformave janë me dhjetra dhe qindra ligje të aprovuara gjatë kohës së udhëheqjes së tij në Amerikë. Ndërsa politikanët shqiptarë, megjithse shumica e tyre kanë qënë në Amerikë, nuk janë thelluar në njohjen e thelbit të këtyre reformave. Eshtë kjo edhe një ndër arsyet që politikanët shqiptarë, qysh nga viti 1991 e deri më sot, reformat i kanë kuptuar dhe vazhdojnë t’i kuptojnë jo si nevoja të hartimit të ligjeve dhe rregullave, por si largime numerike të njerëzve nga administrata. Reformat e deritanishme të politikanëve shqiptarë janë mbështetur dhe vazhdojnë të mbështeten mbi nocione ideologjike dhe jo mbi zbatimin e ligjeve dhe rregullave të ndryshme.

Doktrina Klinton dhe politika shqiptare

"Ne duhet të refuzojmë pranimin se në një të ardhme, një pjesë e njerëzimit të jetojë në mirëqënie të plotë, ndërsa pjesa tjetër në kufijtë e mbijetesës".

Bill Klinton

Presidenti shqiptar Meidani, qeverinë e re shqiptare të kryesuar nga Ilir Meta, e pagëzoi si qeveri të Paktit të Stabilitetit. Natyrisht që emërtimi është joshës dhe miklues. Por a mjafton vetëm emërtimi apo ka nevojë të depërtohet në thelbin e Paktit të Stabilitetit? Në fjalimin e mbajtur para OKB-së, Bill Klinton deklaroi se: "Ne duhet të refuzojmë pranimin se në një të ardhme, një pjesë e njerëzimit të jetojë në mirëqënie të plotë, ndërsa pjesa tjetër në kufijtë e mbijetesës". Politika shqiptare ka nevojë ta analizojë këtë sentencë filozofiko-sociale, jo për të pritur se dikush do ja sjellë mirëqënien, por për të ndërtuar programe konkrete që popullit shqiptar t’i sjellin mirëqënien. Politika shqiptare aktualisht ndodhet para dy problemeve të mëdha. Problemi i parë ka të bëjë me stabilitetin e vetë Shqipërisë. Pakti i Stabilitetit të Ballkanit nuk mund të realizohet pa stabilitetin e çdo vëndi të Ballkanit. Në këtë çështje qoftë institucioni i Presidencës, qoftë qeveria, qoftë opozita, janë larg kuptimit të Paktit të Stabilitetit. Askush nga të tria këto institucione të jetës politike shqiptare nuk është në gjëndje të paraqisë një platformë reale dhe konkrete, afat shkurtër, afat mesme dhe afat gjatë se si do të realizohet stabiliteti i Shqipërisë. Problemi i dytë ka të bëjë me përmirësimin e mardhënieve midis vëndeve të ndryshme të Ballkanit me qëllim që në vënd të konflikteve të kalohet në mardhëniet e bashkëjetesës midis popujve ballkanikë. Kjo presupozon hartimin dhe aplikimin e politikës së dyerve të hapura, hartimin dhe aplikimin integrimit rajonal dhe euroatlantik. Politika e perspektives do te ishte pikenisja me e mire drejt shndrrimit te Shqiperise nga objekt ne subjekt i marrdhenieve nderkombetare. Për shëmbull: Para tre muajsh, ish-ambasadori amerikan Frouik, në një konferencë shtypi, pas botimit nga gazeta "Koha Jonë" të shkrimit me titull "A do jetë Shkupi kryeqytet i konfederatës shqiptaro-maqedone", hodhi idenë e realizimit të një takimi katërpalësh në Tiranë midis qeverisë së Maqedonisë, Shqipërisë, Malit të Zi dhe Kosovës. Pas kësaj ishte e nevojshme që politika dhe diplomacia shqiptare të merrej seriozisht me këtë ide, duke e studjuar atë në të gjithë kompleksin e saj. Ajo duhet ta kishte dhe ta ketë të qartë se çfarë fshihej pas këtij propozimi dhe çfarë hapash duhet të hidhte politika dhe diplomacia shqiptare, për të ndërrmarë inisiativa politike dhe diplomatike. Ajo duhet ta kishte dhe ta ketë të qartë se propozimi i bërë ishte thjesht një inisiativë personale e Frouikut, apo një plan i departamentit amerikan të shtetit. Veshtirë se ish-ambasadori amerikan ta kishte nga mëndja e tij idenë e "katërkëndëshit" Shqipëri-Mali i Zi-Maqedoni-Kosovë.

Duke qënë se ky pakt ka si objekt të tij të gjitha vëndet e Ballkanit dhe si rezultat të tij final do të ketë investime të konsiderueshme mjetesh materiale dhe monetare, në mënyrë të natyrshme, të shkon mëndja se vendet e ndryshme të ballkanit, do të përpiqen kush e kush të marrë më shumë mjete financiare qoftë dhe në kurriz të njeri-tjetrit. Kësisoj përpjekjet do të zhvillohen në dy drejtime. Drejtimi i parë do të jetë në hartimin e projekteve konkrete dhe bindëse për donatorët. Ndërsa drejtimi i dytë do të jetë stabiliteti politik, ekonomik dhe social i vëndeve përkatëse ndaj donatorëve të huaj. Brënda kësaj logjike do të ishte normale dhe imperative që politika shqiptare të kishte një studim të plotë se cilat mund të ishin rreziqet që mund t’i vinin Shqipërisë edhe nga fqinjët, natyrisht në mënyrë "demokratike", duke i mëshuar idesë se "Shqipëria nuk ka stabilitet të mjaftueshëm politik dhe social, prandaj nuk ja vlen të investosh shumë atje. Më mirë mjetet financiare të investohen në Maqedoni, Greqi, Mal të Zi, Slloveni etj" Le të shpresojmë se politika shqiptare, do të arrijë më në fund ta kuptojë se në politikë nuk ka "dashuri dhe miqësi" por interesa.

Pakti i Stabilitetit dhe mentaliteti i "fondacioneve piramidale"

Veshtire se mund te kete njeri ne Shqiperi qe nuk ka degjuar per termin "Pakti i Stabilitetit". Televizioni, gazetat, deklarata politikanesh, plane qeverie, takime nderkombetare ne Rome, Shkup, Selanik, Bruksel, etj etj kane patur si kryefjale kete term. Ne propagande flitet shpesh here edhe per probleme jashte realitetit. Ne politike dhe veprimin konkret kerkohen llogari te sakta. PS-ja dhe qeverisja e saj, ka shansin e madh qe thelbin e paktit te Stabilitetit ta shndrroje ne platformen e saj politike, organizative per te ardhmen e Shqiperise. Por qe ta realizoje kete duhet te modernizohet mentaliteti mbi paktin edhe brenda vete radheve te saj ne administrate apo dhe ne parti.

E para: Nuk ka vetem ne radhet e opozites drejtues, publiciste qe trurin e tyre e kane me prerje ne forme fondacionesh piramidale, qe paktin e konsiderojne si Suden dhe Hombahun si arketar te saj. Njerez te tille ka edhe ne radhet e vete PS-se, ne strukturat drejtuese qeverisese dhe partiake te saj. Keta individe Paktin e Stabilitetit dhe qenien e tyre ne poste drejtuese e konsiderojne nje shans te madh per perfitime personale, si Pakt per "stabilizimin" e pasurise se tyre. Platforma Pro Shqiperise duhet ta ndryshoje kete kahje regresive, duke e shndrruar ne Pakt per stabilizimin e "pasurise" te te gjithe shqiptareve. Por kjo nuk behet me propagande, kjo kerkon veprime konkrete.

E dyta: Fuqite e medha, si Amerika, Gjermania, Franca Italia etj, bene nje pakt midis tyre. Thelbi i tij ishte se ato rane te gjitha ne nje mendje qe rajoni i Ballkanit te Stabilizohet jo vetem brenda secilit vend, por dhe ne mardhenie ndershteterore. Me kete pakt midis njeri tjetrit, ato nga njera ane pranuan terthorazi se ne te kaluaren kishin qene influencat e tyre qe e kishin trazuar kete rajon, ndersa nga ana tjeter si pasoje e veprimit te "Doktrines Klinton", bene nje pakt qe ne kuadrin e mijevjecarit te ri, te mos nxisin me konflikte lokale ne kete rajon.

E treta: Ne mendimin politik te vendeve te fuqishme perendimore qe bene pakt me njera tjetren, te gjitha vendet e rajonit, duke perfshire edhe Shqiperine, jane objekt i mardhenieve nderkombetare. Do te varet tashme nga vete politika shqiptare se a do te shndrrohet ne subjekt i ketyre mardhenieve dhe sa shpejt do ta beje nje gje te tille.

E katerta: Pakti i Stabilitetit te rajonit te Ballkanit eshte koncepti politik i vendeve perendimore i se ardhmes se ketij rajoni. Ndersa ne Shqiperi, ka politikane te pozites dhe opozites qe flasin per paktin me mentalitetin e luftes se ftohte, qe flasin per paktin me mentalitetin konfliktual te votes "anti". Nje platforme politike serioze qe synon drejt se ardhmes i ngjall shpresen qytetarit shqiptar per te nesermen. Nje elektorat i cili kupton se neser ne Mal te Zi, Maqedoni, Kosove, Bullgari, Rumani etj do levize pa radhe ambasadash, pa ryshfete vizash etj, ky qytetar eshte i motivuar te mbeshtese forcen politike qe i hap kete perpspektive.

Plani Marshall dhe i Pakti i Stabilitetit

Ne deklarata bombastike politikanesh, ne intervista dhe shkrime te ndryshme ka filluar te vihet shenja e barazimit midis Paktit te Stabilitetit te Ballkanit dhe Planit Marshall te Europes Perendimore pas luftes se dyte boterore. Ne fushen e propagandes apo te kultures politike, krahasimi nuk eshte i demshem. Por ne fushen e politikes dhe te veprimeve konkrete, problemi ndryshon. Koncepti politik dhe veprimi konkret qe barazon Paktin me Planin, eshte i demshem dhe me rreziqe per vete te ardhmen. Cila eshte arsyeja ? Pakti i Stabilitetit per rajonin e Ballkanit pas bombardimeve ne Jugosllavi dhe vendosjes se trupave te NATO-s ne Kosove, nuk eshte i njejte me Planin Marshall per Europen Perendimore te pas Luftes se Dyte Boterore. Europa Perendimore e pas Luftes se Dyte Boterore dhe vendet e saj, kishin nje ekonomi tregu funksionale, nje administrate te stabilizuar mire dhe te qendrueshme dhe ne shumicen e vendeve nje tradite demokratike.

Ndersa ne mjaft prej vendeve te rajonit te Europes Juglindore, Procesi i Paktit te Stabilitetit kerkohet te realizohet ne kushtet e mungeses se nje ekonomie tregu funksionale dhe me pervoje ne kushtet e nje administrate shteterore te pastabilizuar dhe ne disa raste me prirje korruptive si dhe ne kushtet e mungeses se nje tradite demokratike brenda vendeve te rajonit dhe te mardhenieve politike midis tyre te cilat ne te kaluaren e afert kane patur si emerues te perbashket konfliktualitetin.

Per te gjitha keto arsye, do te duhej te kryheshin disa detyra njeheresh. Do te duhej qe krahas reformave per konsolidimin e ekonomise se tregut, te kryeheshin reforma me te plota ne administrate per te konsoliduar administraten shteterore krahas konsolidimit te demokracise dhe pluralizmit politik ne kushtet e mungeses se nje tradite te hershme.

Pra neqoftese Plani Marshall i dha mundesi Europes Perendimore te rivendoste modelin e saj tradicional ne qeverisjen e brendeshme, Pakti i Stabilitetit, qeverive, faktoreve politike dhe popujve te rajonit te Ballkanit, ju jep mundesine te krijojne dhe ndertojne dhe konsolidojne modelet perendimore te demokracise, te bashkepunimit rajonal dhe ekonomise se tregut.

E fundit dhe me kryesorja ne fushen e politikes ; Plani Marshall u hartua dhe u zbatua ne kushtet kur lufta e ftohte sapo kishte filluar ne Europe midis bllokut komunist dhe bllokut kapitalist. Vendet e Europes perendimore ishin te kercenuara nga ideologjia komuniste. Partite komuniste ne disa nga keto vende si ne Itali apo France ishin te fuqishme. Per te mbrojtur keto vende nga ndikimi i ideologjise komuniste, per t`i ndihmuar ato te kaperxenin sa me shpejt veshtiresite ekonomike, per te mos lejuar zgjedhjen e veshtiresive me metoda revolucioniste, Plani Marshall ashtu sic u hartua me shpejtesi, po ashtu u pranua pa asnje rezerve nga vendet e Europes Perendimore.

Ku ndodhet "Doktrina Klinton"?

Tek një pjesë e politikanëve shqiptarë, ekziston një moskuptim apo kuptim naiv mbi atë që quhet mbështetje amerikane, apo mbi atë që quhet "Doktrina Klinton". Për disa, kjo doktrinë është e barazvlefshme me një vizitë në Amerikë, për disa të tjerë, kjo politikë është e barazvlefshme me sasinë e takimeve me përfaqësues amerikanë, për dikë tjetër është e barazvlefshme me një fotografi, për disa të tjerë është e barazvlefshme me sasinë deklaratave apo intervistave në adresë të Amerikës etj. Gjykimi është sa naiv aq dhe dëmprurës për të sotmen dhe të ardhmen e Shqipërisë.

Doktrina Klinton ndodhet në idetë që mbartin dhe shprehin të ardhmen e njerëzimit

Nëqoftëse do të bënim një rezyme të veprimtarisë së politikanëve shqiptarë qysh nga viti 1991 e deri në fund të vitit 1999, do të na duhej të konkludonim se vetëm një pakicë e vogël politikanësh shqiptarë e kanë kuptuar se ku ndodhet "Doktrina Klinton". Ndër më të spikaturit janë Berisha dhe Nano dhe Meta. Berisha ishte i pari që hodhi në takimin me Manfred Vernerin, ish-sekretarin e përgjithshëm të NATO-s, një ide shumë të rëndësishme, idenë e antarsisë së Shqipërisë në "Partneritetin për paqe". Ndërsa Nano e avancoi me tej këtë ide me formulën e partneritetit individual sipas formulës 16 plus një. Po kështu Nano në fundin e vitit 1997, hodhi idenë e krijimit të një Ballkani të Shengenizuar, pra të krijimit të kushteve për qarkullimin e lirë të njerëzve, ideve apo kulturave mes vëndeve ballkanike. Meta hodhi idene e integrimit rajonal dhe te fqinjesise se mire si parakusht i integrimit euroatlantik. Po te mbahet parasysh se mjaft vende te Bashkimit Europian para se te lidheshin me njeri-tjetrin, arriten te vendosnin politiken e fqinjesise se mire ne mardheniet dypaleshe. Po keshtu Meta duke pergjithesuar realitetet e reja politike ne rajon dhe vecanerisht ne Kosove, ka hedhur tezen qe ka nevoje per zgjerim dhe perpunim se jo cdo lloj pavarsie eshte e barabarte me demokraci.
Megjithatë, politika shqiptare ka pak ide dhe platforma politike te perpunuara. Ajo në shumicën e rasteve është një politikë "partizane", agjitative, e cila ka vetëm fasadën terheqëse ndërsa është bosh në thelbin e saj. Dhe pikërisht këtu qëndron një ndër arsyet kryesore që mjaft herë politikanë të ndryshëm amerikanë ndërrojnë rrugën me gjithfarë pretekstesh për të ardhur në Shqipëri. Për shqiptarët janë të njohura një sërë anullimesh të vizitave të politikanëve të lartë amerikanë në Tiranë. Nga politika zyrtare janë dhënë lloj-lloj justifikimesh, por realiteti është krejt tjetër. Politika dhe pragmatizmi amerikan kërkon partnerë seriozë në Shqipëri dhe jo tollumbace propagandistike se "ne jemi partnerët kryesorë të Amerikës në Ballkan". Politikanët amerikanë nuk vinë në Shqipëri për pelegrinazh, ata nuk vinë në Shqipëri për të mbështetur këtë apo atë grupim politik. Politikanët amerikanë do të vinë në Shqipëri, kur politikanët shqiptarë të kenë ide dhe platforma konkrete për të ardhmen e Shqipërisë dhe të Ballkanit.

"Doktrina Klinton" ndodhet në Evropë.

Ekziston në luftën politike që zhvillohet në Shqipëri, një paradoks i çuditshëm. Një nga elementët kryesorë të kësaj lufte midis politikanëve të ndryshëm apo midis forcave të ndryshme politike, është ajo që konsiderohet "mbështetje" e Amerikës. Tek një pjesë politikanësh, kjo "mbështetje" përpiqet të sigurohet nëpërmjet takimeve me përfaqësues të ambasadës amerikane në Tiranë apo të diplomacisë amerikane kudo në botë. Brënda kësaj skeme dhe këtij koncepti, vëndin e ideve apo platformave politike, përgjithësisht e zënë thashethemnaja politike dhe atakimi i kundërshtarëve politikë. Ndërsa tek një pjesë tjetër politikanësh, "mbështetja" amerikane, synon të arrihet nëpërmjet deklaratave të tipit se "ne kemi aleat Amerikën". Dhe për të "bindur" Amerikën se është vërtet kështu, këta lloj politikanësh, arrijnë deri atje sa të mbajnë qëndrime indiferente ndaj mardhënieve me vëndet fqinje apo vënde të tjera evropiane. Psikologjia e tyre politike është: "Kryesore është të sigurojmë mbështetjen e Amerikës, sepse pastaj të tjerat zgjidhen kollaj". Më i dukshëm ky mentalitet u duk gjatë bombardimeve të NATO-s në Jugosllavi. Janë të njohura tashmë së gjatë këtyre bombardimeve disa antarë të NATO-s dhe fqinjë të Shqipërisë, mbajtën përgjithësisht në politikë dhe diplomaci një qëndrim të lëkundur, duke lejuar madje dhe demonstrata të ndryshme në vëndet e tyre kundër këtyre bombardimeve. Natyrisht se kjo dukuri ishte e njohur për Amerikën, për politikën dhe diplomacinë saj. Ndërsa politika shqiptare e cila u rreshtua totalisht në anën e NATO-s, filloi të mbajë një qëndrim të ftohtë ndaj fqinjëve të saj, duke u shndrruar pa ja kërkuar kërkush në arbitër i mardhënieve midis vëndeve antare të Natos, mardhënie që ishin vendosur qysh para 50 vjetësh, kur Shqipëria bënte pjesë në bllokun komunist. Politikanët shqiptarë apo baballarët e tyre, që deri para dhjetë vjetësh shanin "imperializmin amerikan si xhandar ndërkombëtar", tashmë të shndrruar në demokratë, socialiste e gjithfarësh, filluan të jepnin "leksione proamerikanizmi" atyre që kanë dekada dhe shekuj miqësie me Amerikën dhe politikën amerikane!! Nuk është gjë tjetër veçse infantilizëm politik, por që pasojat e një politike të tillë, i vuan në kurriz populli shqiptar. Këta lloj politikanësh, për shkak të vlerave intelektuale apo interesave financiare nuk po arrijnë të kuptojnë se "Amerika" është në Evropë, se "Doktrina Klinton" ndodhet në Evropë. I gjithë ai reformim i të majtës evropiane me përfaqësuesit e tij më të spikatur si Toni Bler, Wim Kok, Goran Parson, Masimo D’Alema e Valter Veltroni, Lionel Zhospen, Gerhard Shrëder etj, nuk është gjë tjetër veçse kuptimi dhe zbatimi i "Doktrinës Klinton" në vëndet evropiane. Po kështu i gjithë ai reformim që ka filluar në të djathtën evropiane duke filluar me Hoze Maria Aznar, Filip Seguin, Alen Medëlen apo Volfgang Shoble etj, nuk është gjë tjetër veçse aplikimi i kësaj doktrine në kushtet e vëndeve evropiane. Pra politika amerikane e sintetizuar në atë që tashme konsiderohet "Doktrina Klinton", nuk qëndron në thashethemnajën politike shqiptare, nuk qëndron dhe nuk ndodhet në rrugët e Uashingtonit, as në afresket e Shtëpisë së Bardhë. Doktrina Klinton është në themel të Paktit të Stabilitetit, brënda të cilit deri tani Shqipëria është vetëm objekt. Kuptimi i thelbit të kësaj doktrine dhe ndërtimi i një politike në përputhje më të, do ta shndrrojë Shqipërinë nga objekt në subjekt. Politika amerikane është dhe në Bruksel në qëndrën Bashkimit Europian dhe të Natos, megjithse Brukseli ndodhet në Belgjikë dhe jo në Amerikë. Kushdo e di se komandanti i përgjithshëm i Natos është amerikan, ashtu si kushdo e di se në Evropë ndodhen me dhjetra baza ushtarake amerikane. Politika amerikane ndodhet në mesin e grupit të "Miqve të Shqipërisë", në Vienë, megjithse Viena ndodhet në Austri dhe jo në Amerikë. Politika amerikane është dhe në Itali ku ndodhet komanda e krahut jugor të Natos me qëndër në Napoli, i cili komandohet nga një gjeneral amerikan, megjithse Napoli ndodhet në Itali dhe jo në Amerikë. Politika amerikane dhe interesi i saj ndaj Shqipërisë dhe Kosovës ndodhej dhe në kështjellën e Rambujesë, megjithse Rambujeja ndodhet në Francë dhe jo në Amerikë. Ka ardhur koha që politika shqiptare aq sa ka nevojë të njohë thelbin e "Doktrinës Klinton", po aq ka nevojë të heqë dorë nga slloganet propagandistike duke e barazuar thelbin e një doktrine me fotografi, takime apo deklarata miqësie ndaj Amerikës.

Bibliografi

Programi i Partise Laburiste Angleze

Statuti i Partise Demokrate Amerikane

Xhejms Bejker, Fjala ne parlamentin Shqiptar, qershor 1991

Pier Morua, Diskutim ne Kongresin e 21-te te Internacionales Socialiste

Toni Bler, Diskutim ne Kongresin e 21-te te Internacionales Socialiste

Bill Klinton, Fjala ne OKB, shtator 1993

Jitzhak Rabin, Diskutim ne Kongresin e 20-te te IS,

Weber Max, L`ethique protestante et l`esprit du capitalisme,

Raymond Aron, Les étapes de la pensée sociologique,

Robert Castel, Les metamorphoses de la question sociale,1995

Klinton Bill, Ne luften, ju paqen,

Toni Bler, Libri i rregullave,

Xhovani Sartori, Edhe njehere mbi teorine e demokracise,

Henri Kizinger, Diplomacia,

George Soros, Koha Jone, 25 mars 2000